در دنیای امروز زن و شوهر در طی زندگی مشترک باید در تمامی زمینه ها از جمله مالی در کنار یکدیگر تلاش کنند که بتوانند به نتیجه مطلوب و مورد نظر خود برسند. با این حال نظام حقوقی ایران دعوی به نام منع اشتغال زوجه را به منظور جلوگیری از اشتغال زن به مشاغل نامناسب و مغایر با مصلحت بنیان خانواده پیش بینی کرده است.
در این نوشته قصد داریم به این موضوع بپردازیم که آیا از لحاظ قانونی مرد می تواند از فعالیت های اقتصادی، شغلی و تحصیلی زن جلوگیری کند و در صورت شکایت او آیا دفاعی در این خصوص وجود دارد یا اینکه در هر صورت زن باید به خواسته مرد تمکین کند.
اختیارات شوهر در منع اشتغال زوجه در نظام حقوقی ایران
در همین ابتدا باید گفت که پاسخ این پرسش مهم که آیا مرد می تواند از نظر قانونی همسر خود را از هرگونه اشتغال منع کند؛ منفی است. پاسخ به این پرسش باتوجه به در نظرگرفتن نقش ریاستی مرد در خانواده و چندین ماده قانونی دیگر بیان شده است که در ادامه به آن ها اشاره می شود.
- ماده 1105 قانون مدنی ایران مرد را مسئول ریاست خانواده می داند. به همین خاطر مرد به دلیل مسئولیتی که در برابر حفظ مصالح خانواده و جلوگیری از نابودی حیثیت آن دارد؛ می تواند در مسئله اشتغال همسر خود دخالت کند.
- از طرفی اصل بیست و هشتم از قانون اساسی جمهوری اسلامی این چنین بیان می کند که هر شخصی می تواند شغلی برای خود انتخاب کند؛ به شرطی که منافاتی با اسلام، مصالح عمومی و همچنین حقوق دیگران نداشته باشد.
- در نهایت ماده 1117 قانون مدنی تصمیم گیری در این مورد را آسان کرده است. بر اساس این ماده شوهر حق دارد؛ همسر خود را از حرفه یا شغلی که با مصالح و حیثیت خانوادگی یا خود زن منافاتی داشته باشد؛ منع کند.
بنابراین صرف فعالیت اقتصادی زن نیازی به رضایت شوهر ندارد. البته این نقطه نظر قانونی در این مورد است و شاید نگاه عرف و فرهنگ جامعه نسبت به این مسئله متفاوت باشد یا حتی بدون رضایت شوهر امکان اشتغال برای زن محیا نشود و زمینه ساز اختلافات بزرگتری میان زوجین شود.
دعوای منع اشتغال زوجه
نکته بسیار مهم در خصوص دعوی منع اشتغال زوجه تشخیص این مسئله است که آیا ادعای مرد نسبت به مخرب بودن شغل و حرفه و اشتغال زن صحیح است یا خیر؟ به بیان دیگر چه مقیاسی برای این منظور در نظر گرفته می شود؟
در عمل تنها مرجعی که می تواند نظر قطعی در این مورد بدهد؛ دادگاه صالح خواهد بود و هیچ مقیاس دقیقی وجود ندارد. در واقع پس از اینکه مرد دادخواست خود مبنی بر منع اشتغال زن را ثبت کرد؛ دادگاه باتوجه به اظهارات دو طرف و شرایط موجود عرف و جامعه در این مورد تصمیم گیری خواهد کرد.
در دادگاه منع اشتغال زوجه چه بگوییم؟
موارد قانونی که اختیار منع اشتغال زوجه را به شوهر داده بسیار کلی هستند و شرایط و استثناعات موجود را در نظر نگرفته اند.
به عنوان مثال اگر زن پیش از ازدواج نیز شاغل بوده و مرد با علم نسبت به شغل و حرفه زن با او ازدواج کرده باشد؛ دیگر نمی تواند به استناد ماده 1117 قانون مدنی با اشتغال همسر خود مخالفت کند. البته باز هم در این مورد استثنا وجود دارد؛ گاهی حرفه مرد پس از ازدواج تغییر می کند و به دلیل تضاد شغل زن با حرفه خود نسبت به اشتغال همسر خود حساسیت پیدا می کند.
مورد بعدی استناد زن به شروط ضمن عقد است. در صورتی که مرد در هنگام ازدواج و به موجب شروط ضمن عقد به همسر خود اجازه کار و اشتغال داده باشد؛ هرگاه در ایام زوجیت مانع از اشتغال همسر خود بشود زن از طرف او وکالت در طلاق خواهد داشت و می تواند به این واسطه از شوهر خود طلاق بگیرد.
اجرای حکم منع اشتغال زوجه
هرگاه داده تشخیص دهد که حرفه ای که زن در آن اشتغال دارد؛ با حیثیت خودش، مرد یا زندگی خانوادگی منافات دارد باید از انجام کار خودداری کند. در غیر این صورت و اگر بدون رضایت و اجازه از شوهر خود به اشتغال ادامه دهد؛ این عمل او از مصادیق عدم تمکین زن نیز به شمار می رود و دیگر مستحق دریافت نفقه از جانب مرد نیست.