معنای کلمه اجرت المثل دستمزدی است که باید بابت عملی مشابه در مقایسه با نمونه های همانند پرداخت کرد. این واژه در حوزه های مختلف معانی و قوانین مختلفی دارد. به عنوان مثال زن می تواند از همسر خود بابت انجام امور منزل دستمزد مطالبه کند که به آن اجرت المثل ایام زوجیت گفته می شود. جهت مطالبه این مبلغ زوجه می تواند با کمک وکیل مجرب دادخواست خود را تقدیم دادگاه خانواده کند.
زن و شوهر پس از ازدواج و بعد از عقد دایم نسبت به یکدیگر وظایف شرعی و قانونی خواهند داشت. به عنوان مثال زن وظیفه دارد از همسر خود تمکین کند. مرد نیز باید هزینه های جاری زندگی و همسر خود را تامین نماید. در جامعه و فرهنگ ما این چنین جا افتاده است که انجام امور منزل و نگهداری از فرزندان از وظایف اصلی زوجه است. با این حال با استناد به قانون و شرع زن وظیفه ای در قبال اینگونه امور ندارد.
قوانین مربوط به اجرت المثل ایام زوجیت
این مفهوم به معنی دستمزد است و از نظر حقوقی به دستمزدی گفته می شود که به میزان آن از قبل مشخص نشده است و باید به عامل پرداخت شود. درواقع اگر مقدار دستمزد از قبل تعیین شود در اصطلاح قانونی به آن اجرت المسمی گفته می شود که مورد بحث ما نیست.
اجرت المثل زن از جمله حقوق مالی او است که در عوض انجام اموری که شرعا وظیفه او نبوده و آن را بنابر دستور زوج و با بدون قصد تبرع یعنی به صورت مجانی انجام داده است به او تعلق می گیرد. جهت درخواست و مطالبه اجرت المثل نخست باید بدانید که انجام چه اموری خارج از وظایف زوجیت است.
نظافت منزل، شستن لباس ها و غیره، شیر دادن به فرزندان و غیره از جمله این امور هستند اما حضانت و تربیت فرزندان از جمله تکالیفی است که والدین و مادر وظیفه دارند آن را انجام دهند و شامل اجرت المثل نمی شود.
امروزه بسیاری از خانم ها شاغل هستند یا حتی امکان دارد ارثیه یا مال خود را در خانه شوهر و برای مخارج زندگی صرف کرده باشند. با استناد به ماده 30 قانون حمایت خانواده اگر ثابت شود که زوجه به امر زوج مال خود را برای هزینه های زندگی مشترک صرف کرده است می تواند معادل مال را از مرد مطالبه کند.
کلیه حقوق مالی زن باید پیش از ثبت طلاق تعیین تکلیف شوند و تصمیم در این خصوص در صلاحیت دادگاه خانواده است.
برای مطالبه اجرت المثل چه شرایطی وجود دارد؟
جهت این امر باید سه شرط به اثبات برسد:
- نخست اینکه زن باید ثابت کند که در منزل اموری را انجام میداده که وظایف او نبوده اند (به این موارد پیشتر اشاره شده است).
- شرط بعدی این است که کلیه این امور را به دستور شوهر یا زوج انجام داده است.
- سوم اینکه قصد انجام این امور به شکل رایگان را نداشته است.
در طلاق به درخواست زوجه یا در صورت اثبات نشوز و سو رفتار، زن استحقاق دریافت اجرت المثل را ندارد.
در طلاق به درخواست زوج یا مرد، در طی جلسات دادرسی، اجرت المثل به عنوان یکی از حقوق مالی زن مطرح می شود و قابل مطالبه خواهد بود. برای این منظور اگر زن یا وکیل قانونی او دادخواست دهند معمولا با آن مخالفتی نمی شود اما:
- اگر زن اجرت المثل دریافت کند دیگر قادر به مطالبه نحله نخواهد بود.
نحله به معنی بخشش است و باتوجه به سال های زندگی مشترک زوجین و اموری که زوجه در خانه شوهر انجام داده و همچین میزان دارایی زوج برای زن در نظر گرفته می شود. - مطالبه اجرت المثل منافاتی با تصنیف دارایی ندارد. منظور از تصنیف دارایی تعهد انتقال بلاعوض تا نیمی از دارایی های کسب شده در زمان زندگی مشترک در هنگام طلاق به زن است.
میزان اجرت المثل زن چگونه مشخص می شود؟
مسلما میزان اجرت المثل ایام زوجیت برای تمامی زنان یکسان نیست. جهت تعیین مقدار آن دادگاه خانواده یک جلسه دادرسی ترتیب می دهد و در طی این جلسه به اظهارات طرفین گوش می دهد. اگر در این جلسه استحقاق زوجه به اثبات برسد؛ قرار ارجاع به کارشناسی صادر خواهد شد.
تعیین میزان دقیق به عهده کارشناس است و در این خصوص مواردی همچون میزان تحصیلات زن، تعداد فرزندان، محل زندگی و امکانات موجود در منزل مشترک، شاغل بودن یا نبودن زوجه و مواردی از این دست بررسی خواهند شد.
نحوه مطالبه اجرت المثل زندگی مشترک در دادگاه خانواده
به طور کلی زمانی که مدت زمان طولانی از زندگی مشترک زوجین می گذرد؛ دادگاه خانواده به درخواست مطالبه اجرت المثل زوجه رای مثبت خواهند داد. با این حال امکان دارد که اختلافاتی در این خصوص در شعبات وجود داشته باشد.
به عنوان مثال برخی شعبات اعتقاد دارند که براساس فرهنگ جامعه ایرانی، خانم ها این امور را به صورت رایگان انجام می دهند. در مقابل برای بعضی کارشناسان همین مسئله که زن اذعان کند که به قصد مجانی بودن این امور را انجام نمی داده او را مستحق دریافت اجرت المثل خواهد کرد.
اعسار و تقسیط از پرداخت اجرت المثل زوجه
از لحاظ حقوقی اعسار به معنی ناتوانی شخص در پرداخت است. در مواقعی که زوجه به پرداخت اجرت المثل ایام زوجیت محکوم می شود و توانایی پرداخت آن را ندارد باید ظرف یک ماه درخواست اعسار خود را به دادگاه ارائه کند.
البته اگر شوهر مالی داشته باشد که نتوان آن را جزو مستثنیات دین دانست؛ زوجه می تواند با اجراییه حکم قطعیت پرداخت اجرت المثل اموال او را توقیف کند و دادخواست اعسار مرد رد خواهد شد. در صورتی که زوج مالی نداشته باشد و دادگاه اعسار او را قبول کند؛ میزان اجرت المثل زوجه تقسیط یا قسط بندی خواهد شد.
لازم به ذکر است که اموالی همچون منزل مسکونی زوج، تلفن همراه، ابزار و وسایل مربوط به پیشه و شغل، اثاثیه ضروری مورد نیاز برای زندگی و مایحتاج اولیه از جمله مستثنیات دین هستند و امکان توقیف آن ها توسط زوجه وجود ندارد.
آیا می توان در صورت عدم پرداخت اجرت المثل زوجه از دادگاه حکم جلب گرفت؟
در صورتی که رای دادگاه مبنی بر استحقاق زن به دریافت این حق باشد و برای آن اجراییه صادر شود؛ به زوج مهلت یک ماهه ای جهت پرداخت داده می شود. زوج باید در مدت یک ماه نسبت به پرداخت این مبلغ یا دادخواست اعسار از پرداخت اجرت المثل اقدام کند.
اگر در این مدت هیچ واکنشی از سوی زوج صورت نگیرد؛ به درخواست زوجه از دادگاه حکم جلب شوهر صادر خواهد شد.
اجرت المثل ایام تصرف
این مورد در حوزه وظایف تخصصی وکیل ملکی قرار دارد. مطالبه اجرت المثل ایام تصرف زمانی موضوعیت دارد که شخصی ملکی را بدون رضایت مالک و به شکل قیرقانونی در تصرف خود درآورد. به عنوان مثال مستاجری پس از اتمام مدت قرارداد مورد اجاره را تخلیه نکند.
در این حالت مالک می تواند به اندازه مدت زمان تصرف ملک از شخص متصرف اجرت المثل ایام تصرف مستاجر مطالبه کند.
ملک موروثی
املاک موروثی باید طی انحصار وراثت بین کلیه وراث تقسیم شود. در صورتی که شخصی بدون رضایت کلیه وراث ملک موروثی را به تصرف خود درآورد؛ مالکان می توانند برای مطالبه اجرت المثل ایام تصرف ملک موروثی اقدام کنند.
ملک مشاع
زمانی که یک ملک چندین مالک دارد؛ براساس قانون افراز شرکای ملک مشاع تا میزان سهم خود در تمامی اجزای ملک سهیم هستند ولی باید جهت تصرف در بخش های مختلف ملک رضایت سایر شرکا را به دست بیاورند. اگر احدی از شرکا بدون جلب رضایت شرکا ملک مشاعی را تصرف کند و حتی به اظهارنامه درخواست رفع تصرف از سوی شرکای دیگر بی اعتنایی کند؛ شرکا می توانند برای مطالبه اجرت المثل ایام تصرف به دادگاه دادخواست دهند.