اسنادی همچون برات و چک و سفته از جمله مدارک تجاری به شمار می روند که جهت داد و ستدهای مختلف جای پول نقد را می گیرند. اینگونه اسناد برای افراد تعهد ایجاد می کنند که در موعد مقرر مبلغ درج شده در قرارداد را پرداخت کنند. استفاده از این اسناد بسیار رواج دارد ولی شاید تعداد کمی از افراد با قوانین استفاده از این اسناد و مفهوم چک برگشتی آشنایی داشته باشند.
قوانین چک و نکات حقوقی مربوط به چک برگشتی
همانگونه که گفته شد استفاده از چک و سفته بسیار رواج دارد اما چند درصد از استفاده کنندگان اطلاع دقیقی از معنا و مفهوم و قوانین مربوط به این مدارک تجاری دارند؟ براساس قانون، شخصی که چک را صادر کرده باید در تاریخ معین روی آن معادل مبلغ روی چک وجه نقد در حساب جاری بانکی خود داشته باشد. در غیر این صورت شخص به صدور چک برگشتی یا بلامحل متهم می شود.
چک چیست؟
این سند تجاری تاریخ و ارزش مالی دارد و جهت خرید و فروش و داد و ستد در بین مردم مورد استفاده قرار می گیرد. چک انواع مختلفی دارد که عبارتند از چک مسافرتی، چک تضمین شده و چک عادی. نوع مسافرتی بوسیله بانک صادر می شود و وجه آن از هر یک از شعب همان بانک در سراسر کشور قابل دریافت است.
چک تضمینی نیز توسط بانک صادر می شود و خود بانک ضمانت می کند که مبلغ آن به شخص پرداخت خواهد شد. مفهوم چک عادی همان مسئله ای است که در این نوشته به آن پرداخته می شود و شخصی که چک در اختیار اوست قادر به وصول وجه نقد از شعب بانک خواهد بود.
چک برگشتی چیست؟
منظور از چک بلامحل یا چک برگشتی چکی است که دارنده جهت وصول آن به بانک مراجعه می کند اما با حساب خالی صادرکننده روبهرو می شود و در واقع باید گفت که چک برگشتی پرداخت شدنی نیست. با این حال دارنده می تواند اقداماتی را جهت وصول وجه چک انجام دهد که در ادامه به آن اشاره می شود.
موارد چک برگشتی
- اولین مورد این است که صادرکننده به اندازه مبلغ چک در حساب بانکی خود وجه نقد نداشته باشد یا به بیان دیگر موجودی حساب ناکافی باشد.
- صادرکننده در زمانی که حسابش مسدود است و با علم به این موضوع چک صادر کند یا اینکه پس از صدور چک حساب خود را مسدود کند.
- امکان دارد که شخص صادرکننده چک از بانک بخواهد که وجه را به دارنده چک پرداخت نکنند.
- گاهی به دلایلی همچون قلم خوردگی، مطابقت نداشتن امضا و عدم هماهنگی مندرجات چک با یکدیگر از پرداخت وجه به دارنده چک توسط بانک جلوگیری می شود.
وصول چک برگشتی در قانون جدید
همیشه بعد از برگشت زدن چک امکان شکایت کیفری وجود دارد اما باید بدانید که این نوع از شکایت تنها منجر به مجازات برای صادرکننده می شود و اقدام مناسبی جهت دریافت وجه چک محسوب نمی شود. برای مطالبه وجه چک باید شیوه حقوقی را انتخاب کنید و خود یا از طریق وکیل دادخواستی مبنی بر مطالبه وجه چک به دادگاه تحویل دهید.
مسیر دیگری که جهت مطالبه وجه چک برگشتی وجود دارد؛ روش ثبتی است. به این شکل که دارنده از طریق اداره ثبت اموال صادرکننده چک را معرفی می کند. البته اداره ثبت تنها دستور توقیف اموال صادر می کند اما حکم جلب تنها از طریق دادگستری قابل دریافت است.
با وجود این تفاسیر به نظر می رسد که آسان ترین و سریعترین راه جهت وصول چک برگشتی همان روش کیفری باشد. زیرا زمانی که صادرکننده به مجازات و حبس محکوم می شود؛ حاضر خواهد شد وجه چک را پرداخت کند.
درخواست دعوای کیفری برای چک برگشتی
شخصی که نخستین بار چک را به بانک برده و گواهی عدم پرداخت به نام او است باید ظرف شش ماه به بانک مراجعه کرده و چک را برگشت بزند.
تا شش ماه پس از آن نیز جهت مراجعه به دادسرای منطقه و طرح دعوی کیفری جهت چک برگشتی فرصت باقی است. برای این منظور دارنده باید مدارکی همچون اصل چک و مدارک هویتی خود همچون شناسنامه و کارت ملی را به دادگاه ارائه کند.
نکته مهم در مورد تنظیم درخواست یا شکایت کیفری این است که برای این منظور باید به دادسرایی مراجعه کنید که بانک مورد نظر شما در آن حوزه قضایی قرار دارد. به عنوان مثال اگر بانک مربوط به صادرکننده چک در تهران است اما چک در اصفهان برگشت می خورد؛ جهت درخواست شکایت کیفری باید به دادسرای اصفهان مراجعه کنید.
گاهی چک چندین مرتبه دست به دست می شود و در نهایت به شخصی می رسد که او با مراجعه به بانک متوجه بلامحل بودن آن می شود. در هر صورت تنها می توان بر علیه شخصی که چک را صادر کرده یا همان نفر اول شکایت کیفری انجام داد.
مجازات چک برگشتی کیفری
میزان مجازات برای چک برگشتی کیفری بسته به مبلغ چک تعیین می شود و امکان دارد که بین یک روز تا دو سال حبس برای آن در نظر گرفته شود. البته لازم به ذکر است که حبس زیر ۳ ماه به مجازات جایگزین تبدیل می شود. مجازات باتوجه به مبلغ چک به شرح زیر خواهد بود:
- تا مبلغ ده میلیون ریال حداکثر شش ماه حبس
- ده تا پنجاه میلیون ریال بین شش ماه تا یک سال حبس
- بیش از پنجاه میلیون ریال یک تا دو سال حبس و ممنوعیت شخص از دریافت دسته چک تا دو سال
اعسار چک برگشتی
در مواقعی که حکم جلب صادرکننده به واسطه صدور چک بلامحل صادر می شود و این امکان برای صادر کننده وجود دارد که دادخواست اعسار از پرداخت وجه چک را به دادگاه تحویل دهد. باتوجه به اینکه با استفاده از چک معامله صورت گرفته است؛ در برخی از موارد امکان تقسیط مبلغ چک وجود دارد.
جهت دریافت مشاوره تخصصی درخصوص تنظیم دادخواست اعسار چک برگشتی به بخش مشاوره رایگان وبسایت دادگروکیل مراجعه کنید.
قانون جدید اعسار چک
باتوجه به قوانین جدید تیرماه سال 1401 مربوط به محکومیت های مالی،قوانین جدیدی در خصوص اعسار چک تنظیم شده است. به عنوان مثال عدم قابلیت دسترسی به مال، در حکم نداشتن مال است. اثبات عدم قابلیت دسترسی به مال نیز بر عهده مدیون است.
نکته بسیار جالب توجه در ماده هفتم از این قانون است که به موجب آن در مواردی که مدیون در عوض دین، مالی دریافت نکرده یا تحصیل نکرده باشد، هرگاه خوانده دعوای اعسار نتواند ملائت فعلی یا سابق او را ثابت کند یا ملائت فعلی یا سابق او نزد قاضی محرز نباشد، ادعای اعسار در قانون با سوگند مدیون مطابق تشریفات مقرر در قانون آیین دادرسی مدنی پذیرفته میشود!
اعسار بعد از حکم جلب چک
لازم به ذکر است که در صورتی که شخص در فرجه یکماهه از تاریخ ابلاغ، دادخواست اعسار خود را ارائه داده باشد؛ حکم جلب وی منتفی خواهدبود.
در غیر این صورت، باتوجه به اینکه مهلت قانونی منقضی شده، به همین جهت دادخواست اعسار سبب رفع جلب نخواهد شد اما شخص می تواند جهت رفع جلب وثیقه بگذارد تا آزادی حاصل شود و پس از آن دادخواست اعسار خود را به دادگاه ارائه نماید.
ایا چک برگشتی قسطی میشود؟
مواد 309 و 314 قانون تجارت می گوید که مدیونین چک ذاتا تاجر محسوب نمی شوند البته اگر چک در معاملات مالی میان تاجرین استفاده شود، قضیه تفاوت می کند. در صورتی که مدیونین چک تاجر باشند؛ تنها می توانند ورشکستگی خود را اعلام نمایند و اگر نباشند قانون به آنها اجازه می دهد که دادخواست اعسار داده و بدهی خود را به اقساط پرداخت کنند. البته حساب کسبه جزئی با تجار کاملا جداست.
به صورت خلاصه باید گفت که چک برگشتی نوعی دادخواست مالی به همین جهت درصورت عدم توانایی پرداخت دین مالی، خواهان می تواند دادخواست اعسار از پرداخت را به دادگاه ارائه نماید. در این صورت دادگاه با درنظر گرفتن مسائل مختلفی از جمله درآمد ماهیانه شما مبلغ چک برگشتی را قسطی کرده و مبلغی را تحت عنوان پیش پرداخت و اقساط ماهیانه تعیین خواهد کرد.
اگر صادر کننده چک بلامحل متواری شود چه کنیم؟
یکی از مشکلاتی رایج و بغرنجی که دارندگان چک برگشتی با آن مواجه می شود همین متواری شدن صادرکننده چک برگشتی است. در این صورت دارندگان چک باید گوش به زنگ باشند و هر گونه سرنخی را که از فراری پیدا کردند به اجرای احکام اطلاع دهند. در این صورت امکان دریافت حکم جلب سیار وجود دارد.
در چه مواردی چک جنبه کیفری ندارد؟
مواردی وجود دارد که وجود آن ها چک را از حالت کیفری خارج می کند و حکم حبس برای صادر کننده صادر نمیشود. این موارد به شرح زیر است:
- در صورتی که اثبات شود؛ چک تاریخ نداشته یا تاریخ صدور آن پیش از تاریخ ثبت شده در چک است.
- اگر چک جهت انجام معامله یا انجام تعهدی خاص یا انجام شرطی صادر شود و در متن چک به این موضوع اشاره شده باشد.
- اگر ثابت شود که چک به صورت سفید امضا بوده است.
- در صورت مدت دار بودن چک.
در هر یک از موارد فوق یا عدم اقدام دارنده برای ثبت شکایت در موعد مقرر چک برگشتی دیگر جنبه کیفری ندارد و نمی توان برای آن حکم جلب گرفت. از این پس چک از نوع حقوقی است.
اعسار چک صیادی
هرگاه فرد صادرکننده چک صیادی موجودی کافی برای نقد کردن چک در حسابش نباشد، برای او گواهی عدم پرداخت صادر می شود و محرومیت های مالی شدیدی برای او اعمال می گردد؛ به عنوان مثال امکان افتتاح حساب ندارد، نمی تواند مجدد چک صیادی دریافت کند، نمی تواند از هیچگونه از خدمات بانکی بهره مند گردد و… کلیه محدودیت های مذکور تا زمان رفع سواثر چک صیادی ادامه دارد.
طبق قوانین جدید اعسار چک صیادی، جهت رفع سواثر چک صیادی باید کلیه هزینه مربوط به چک واریز شود تا رضایت طلبکار کاملا جلب شود.
ایا شاکی میتواند اعسار را قبول نکند؟
درخصوص تقاضای اعسار چک برگشتی، قاضی تصمیم گیری می کند و در صورت احراز عدم تمکن مالی متهم رضایت یا عدم رضایت شاکی اهمیتی ندارد.
بنابراین برای پاسخ به این سوال باید گفت که برای قبول کردن یا قبول نکردن اعسار محکوم علیه، نیازی به رضایت یا عدم رضایت شاکی نیست و رای با خود دادگاه است؛ مگر اینکه شاکی مدارک و شواهدی به دادگاه ارائه کند که نشان دهنده تمکن مالی محکوم علیه باشد.
پیگیری حقوقی چک برگشتی به چه معنا است؟
منظور از حقوقی شدن چک بی ارزشی آن نیست. زمانی که چک حقوقی می شود به این معنا است که دیگر کیفری نیست و نمی توان صادر کننده را به مجازات کیفری محکوم کرد. با این وجود هنوز هم می توان برای توقیف دارایی های صادر کننده و وصول مبلغ چک اقدام کرد.
با این حال این نوع از پیگیری چک دشوارتر است. به این خاطر که شکایات کیفری در دادگاه سریعتر رسیدگی می شوند و شخص صادرکننده نیز معمولا به دلیل ترس از محکومیت حبس مبلغ چک را پرداخت می کند.
توقیف اموال
براساس قانون چک سندی لازم الجرا است. بر این اساس، دارنده چک در صورت عدم وصول مبلغ از بانک، گواهی عدم پرداخت را از بانک دریافت خواهد کرد. جهت صدور اجراییه باید این گواهی به همراه اصل چک به اداره ثبت اسناد تحویل داده شود. جهت پیگیری این امور باید مبلغی تحت عنوان حق الاجرا به صندوق اجراییات ثبت پرداخت شود. توقیف اموال شامل اموال ضروری زندگی نمی شود و شاکی باید اموالی جدا از این موارد را گزارش کند.
دعوی چک برگشتی حقوقی چگونه تنظیم می شود؟
زمانی که چک جنبه حقوقی پیدا می کند جهت تنظیم دادخواست دارنده می تواند به صورت حضوری به دادگاه عمومی محل اقامت صادرکننده یا محل انجام معامله مراجعه کند. جهت انجام مراحل به صورت غیر حضوری نیز سایت قوه قضاییه و سامانه الکترونیکی این قوه جهت ارسال دادخواست در تهران و شهرستان ها راه اندازی شده است.
برای چک هایی که مبلغ آن ها زیر 200 میلیون ریال است باید دارنده با در دست داشتن مدارک لازم به شورای حل اختلاف واقع در محل مربوطه مراجعه کند. در مورد مبالغ بالای 200 میلیون ریال شکایت باید به دادگاه عمومی و حقوقی تحویل داده شود.
در مورد چک های جدید مستقیما اجرائیه صادر میشود و روند رسیدگی به این موضوع سریعتر میباشد.
چه محدودیت هایی برای صادرکنندگان چک بلامحل وجود دارد؟
- صادرکنندگان چک برگشتی امکان افتتاح حساب در هیچ یک از بانک های کشور را ندارند و همین واسطه کارت بانکی جدیدی نیز برای آن ها صادر نخواهد شد.
- کلیه حساب ها و کارت های بانکی صادرکننده نزد کلیه بانک ها یا موسسات مالی به میزان کسری مبلغ چک بلامحل مسدود می شود.
- از پرداخت هرگونه تسهیلات بانکی، وام یا ضمانت نامه های ارزی و ریالی به صادر کننده جلوگیری به عمل می آید.
- در مراحل بعدی حتی امکان دارد که حق ثبت ملک یا خودرو به نام صادرکننده و دریافت پست هایی همچون هیات مدیره شرکت ها از او نیز سلب شود.
رفع سو اثر چک چگونه انجام می شود؟
رفع سو اثر چک برگشتی به دو صورت با لاشه چک یا بدون وجود آن انجام می شود.
اگر لاشه چک موجود باشد؛ صادرکننده باید مبلغ کسری را به حساب جاری خود واریز کند. در این صورت پس از پرداخت مبلغ به دارنده، از طریق بانک برای رفع سو اثر اقدام می شود. در واقع بانک مبلغ را به مدت یک سال تا مراجعه دارنده مسدود خواهد کرد. در صورتی که صادرکننده با دارنده توافق کنند نیز باید لاشه به بانک تحویل داده شود.
در صورتی که لاشه چک موجود نباشد؛ رضایت نامه محضری دارنده باید به بانک ارائه شود.
وصل چک بوسیله وکیل چه مزایایی دارد؟
نخستین مزیت استفاده از وکیل در پرونده های حقوقی و کیفری عدم نیاز به حضور خواهان در دادگاه و تسریع در انجام روند پرونده است. در مورد پرونده دادخواست چک برگشتی سرعت بسیار مهم خواهد بود و وکیل می تواند در صورت شناسایی اموال به سرعت حکم توقیف اموال و در جنبه های کیفری نیز حکم جلب را از دادگاه بگیرد.