حضانت فرزند شامل وظایفی همچون مراقبت، نگهداری و تربیت او می شود. با وجود اینکه این مسئله معمولا پس از طلاق والدین یا مرگ پدر مطرح می شود اما در صورتی که به هر دلیلی والدین جدا از یکدیگر باشند باید در مورد حضانت فرزندان براساس توافق دو طرف یا قانون خانواده تعیین تکلیف شود.
گاهی این موضوع به همین سادگی قابل حل نیست؛ به عنوان مثال حضانت براساس نظر دادگاه به پدر واگذار شده است اما مادر به گرفتن آن راغب است یا اینکه حضانت با زن است اما پدر یا جد پدری تصور می کنند که مادر صلاحیت نگهداری از فرزندان را ندارد. در چنین مواقعی راهکارهای قانون گرفتن حضانت مورد توجه قرار می گیرد که بهتر است زیر نظر وکلای خبره پیگیری شود. با این حال در این نوشته تمام قوانین در این خصوص بررسی می شوند.
گرفتن حضانت فرزند در قانون جدید چگونه است؟
ماده 1168 از قانون مدنی مراقبت و نگهداری از فرزندان مشترک را تکلیف و یکی از حقوق پدر و مادر می داند. بنابراین نه والدین می توانند از این وظیفه و تکلیف خود شانه خالی کنند و نه می توان بدون دلیل موجه این حق را از پدر و مادر گرفت. از طرفی در ماده 1178 آمده است که سهل انگاری در تربیت و مراقبت از کودک دلیلی بر سلب حضانت از هر یک از والدین خواهد شد.
در ایام زندگی مشترک پدر و مادر هر دو حضانت فرزند را به عهده می گیرند و پدر علاوه بر این وظیفه دارد که نفقه کودک را نیز پرداخت کند. بنابراین کلیه دعوای مربوط به گرفتن حضانت یا درخواست سلب آن زمانی مطرح می شود که والدین از یکدیگر جدا می شوند.
برای والدی که حضانت از او گرفته می شود؛ طبیعتا حق ملاقات در نظر گرفته خواهد شد.
در مجموعه قوانین جدید حمایت از خانواده در موضوع حضانت به مصلحت کودک توجه ویژه ای می شود. به همین جهت هرگاه مسئول حضانت در انجام امور و تکالیف ضروری کوتاهی کند؛ در رای دادگاه بازنگری خواهد شد.
حضانت کودک تا چند سالگی با مادر است؟
در مورد کودکانی که والدین آن ها از یک دیگر طلاق گرفته اند یا به هر دلیلی جدا از یکدیگر زندگی می کنند؛ حضانت طفل چه دختر و چه پسر تا 7 سالگی با مادر است. پس از گذشت هفت سالگی نیز دختر تا پایان 9 سالگی و پسر تا پایان 15 سالگی تحت حضانت پدر قرار خواهند گرفت و پس از این سنین نیز از حضانت خارج می شوند.
در واقع پس از این سن دادگاه تصمیمی در مورد حضانت نخواهد گرفت و خود کودک انتخاب می کند که با کدام والد زندگی کند اما در هر صورت پدر و در نبود پدر اجداد پدری عهده دار پرداخت نفقه خواهند بود.
آیا والدین میتوانند حضانت فرزند را قبول نکنند؟
اگر بعد از پایان هفت سالگی پدر تمایلی به دریافت حضانت نداشته باشد؛ مادر کماکان به نگهداری از طفل ادامه خواهد داد اما پرداخت مخارج زندگی کودک همچنان با پدر است.
حضانت فرزند بعد از فوت پدر
براساس ماده 1171 قانون مدنی اگر یکی از والدین فوت کند؛ حضانت کودک با والد دیگر است. بنابراین حتی اگر پدر پیش از فوت برای فرزند خود قیم انتخاب کند باز هم پس از مرگ او حضانت به مادر می رسد؛ مگر اینکه عدم صلاحیت او به دادگاه ثابت شود.
حضانت فرزند نامشروع
حضانت از کودک حاصل از رابطه نامشروع چه دختر و چه پسر تا پایان 7 سالگی با مادر است. پس از این سن نیز دادگاه با رعایت مصلحت فرزند حضانت را تعیین می کند و هیچ یک از والدین حق امتناع ندارند؛ هرچند میان کودک و والدین او نسب شرعی وجود ندارد.
حضانت فرزند ازدواج موقت
عقد موقت یا صیغه نوعی ازدواج است که در آن زن و مرد با مدت محدود و با تعیین مهریه با یکدیگر زندگی زناشویی دارند. این ازدواج معمولا به صورت پنهانی انجام می شود و باتوجه به عدم ثبت در شناسنامه، در صورت تولد فرزند اثبات نصب فرزند به پدر بسیار دشوار است. با این حال در هر صورت پرداخت نفقه و حضانت فرزند پس از 7 سالگی با پدر خواهد بود.
حضانت فرزند بعد از طلاق توافقی (دختر و پسر)
در طلاق توافقی یکی از مسائل مهمی که باید زن و شوهر در مورد آن با یکدیگر به اتفاق نظر برسند مسئله حضانت است. البته تنها در صورتی که فرزند دختر زیر 9 سال و فرزند پسر زیر 15 سال باشد؛ در غیر این صورت خود فرزند حق انتخاب دارد.
حضانت فرزندان بدون طلاق
همان گونه که اشاره شد در دوران زندگی مشترک زن و شوهر حضانت با همکاری هر دو نفر انجام می شود اما این امکان وجود دارد که در این زمان نیز بر سر موضوع نگهداری از کودک بین زوجین اختلاف ایجاد شود.
در این رابطه ماده 1105 قانون مدنی نظر مرد را به دلیل ریاستی که بر خانواده دارد؛ ارجح می داند. البته در هر صورت مهم مصلحت فرزند است و اگر مادر یا هر یک از نزدیکان تصور می کنند که رویه تربیتی پدر غلط است می توانند به دادگاه خانواده مراجعه کنند.
چه زمانی حضانت کودک از مادر یا پدر گرفته می شود؟
در مواردی که حضور کودک در کنار هر یک از والدین به مصلحت او نباشد؛ دادگاه تصمیم می گیرد که حضانت را از والد بگیرد.
- جنون و محجوریت
- ازدواج مجدد مادر (در صورت فوت پدر ازدواج مجدد مادر موجب سلب حضانت نمی شود)
- کافر شدن
- ابتلا به بیماری های خاص و خطرناک
- مشکلات اخلاقی همانند روابط نامشروع
- اعتیاد
- خشونت بیش از حد و تنبیه نامتعارف فرزند
نکته: هر یک از موارد بالا تنها باعث گرفتن حضانت فرزند بعد از طلاق می شود اما مانع از ملاقات والد با فرزند نمی شوند.
راهکارهای گرفتن حضانت فرزندان بعد از طلاق
همانطور که گفته شد؛ نگهداری و حضانت از فرزند یک تکلیف و حق مشترک میان پدر و مادر است اما پس از جدایی دادگاه قوانینی را تعیین می کند. با این حال تحت شرایطی نیز با توافق دو طرف حضانت دائمی به یکی از والدین تعلق می گیرد.
امکان دارد که مادر بخواهد با بخشش مهریه خود پس از طلاق حق حضانت دائم برای خود بوجود بیاورد که البته این موضوع خلاف قوانین مذکور است و تنها مصلحت کودک در این رابطه تعیین کننده خواهد بود و زمانی یکی از والدین می تواند حضانت دائم بگیرد که والد دیگر فاقد شایستگی باشد.
در هر صورت این موضوع باید با بررسی کامل و جزئی شرایط و زیر نظر وکیل دادگستری آگاه انجام شود.
آیا مادر می تواند با بخشیدن مهریه حضانت کودک را بگیرد؟
در طلاق خلع زن بخش یا تمام مهریه خود را در قبال گرفتن طلاق از مرد به او می بخشد اما حضانت دائم فرزند براساس قانون نمی تواند وجه المصالحه قرار بگیرد. به این معنی که معیار و ملاک حضانت دائم فرزند علاوه بر مصالحه و توافق دو طرف، مصلحت خود فرزند است؛ بنابراین در صورت عدم صلاحیت مادر حتی در صورت بخشش مهریه نیز حضانت فرزند از او گرفته می شود.