جرم جعل چیست؟
جرم جعل از جمله جرائمی است که نسبتا بیشتر اتفاق می افتد و اشخاص زیادی درگیر این نوع پرونده ها هستند. مثلا شخصی امضاء یا خط دیگری را شبیه سازی نموده و جعل می نماید یا حتی بدون اینکه به ظاهر سند خدشه ای وارد کند و بصورت مادی جعل نماید؛ حقیقت را در سند یا نوشته تحریف می نماید. در ادامه به اختصار انواع جعل و شرایط و مصادیق آن را در توضیح داده می شود.
تعریف جرم جعل و مصادیق آن در قانون مجازات اسلامی
در هیچ یک از قوانین تعریف کامل و جامعی از جرم جعل بیان نشده است و قانونگذار در ماده 523 به ذکر مصادیق آن بسنده کرده است. طبق ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی، جعل عبارت است از ساخت نوشته یا سند، ساخت مهر، خراشیدن یا تراشیدن، قلم بردن، اضافه کردن، از بین بردن، سیاه کردن قسمتی از نوشته، تغییر دادن تاریخ سند، چسباندن دو نوشته متفاوت به یکدیگر یا به کاربردن در محل دیگری بدون اجازه صاحب آن و تمامی این موارد از مصادیق جرم جعل به حساب میآیند.
ارکان جرم جعل
ارکان جرم جعل شامل موارد زیر می شود:
1- مادی: این رکن به این معناست که شخص مجرم باید فعل جعل را انجام داده باشد.
2- رکن معنوی : قصد و نیت انجام عمل مجرمانه و مرتکب شدن شخص به جرم جعل با هوشیاری و آگاهی کامل.
3- رکن قانونی : در هنگامی که قاضی و دادرس به شکایت یا گزارش مرجع انتظامی اداری دولتی رسیدگی می کند باید تشخیص داده شود که عمل انجام شده توسط متهم با مواد قانونی مربوط به جعل در قانون مجازات اسلامی باشد.
4- رکن ضرری: فعل جعل انجام شده توسط جاعل به شخص یا اشخاصی ضرر و آسیب رسانده باشد.
تعریف از نظر حقوقدانان
جعل سند یا نوشته یعنی تغییر متقلبانه یک سند یا نوشته به ضرر به شخص دیگری.
تفاوت جعل و تزویر ؟
جعل در لغت به معنی خلق کردن و دگرگون کردن است.
تزویر در لغت به معنی حیله و تقلب و خلاف واقع جلوه دادن است.
در مواردی که آن هم از کلمه جعل و هم از تزویر استفاده شده است و اکثریت حقوقدانان اتفاق نظر دارند که این دو واژه در حوزه جرم شناسی، مترادف هستند.
مصادیق
- ساختن نوشته یا سند: جاعل در این مورد به ساختن یک نوشته یا سند احمد رسمی یا غیررسمی اقدام میکند.
- خراشیدن یا تراشیدن: عمل خراشیدن یا تراشیدن معمولا با وسایل تیز مثل چاقو یا تیغ انجام میشود یعنی کلمه یا حرفی را از روی سند محو می کنند.
- خراشیدن: یعنی بخشی از یک کلمه را محو میکنند مثل کلمه نیست را به هست تبدیل می کنند
- تراشیدن: یعنی جاعل کل کلمه را محدود میکنند مثل اسم فروشنده را از روی سند محو میکند.
- قلم بردن: مرتکب با قلم بردن در بخشی از یک سند یا نوشته، روی آن خط بکشد.
- الحاق : در این مورد چیزی به سند اضافه می شود مثلاً رقمی در مقابل مبلغ چک گذاشته می شود.
- محو یا اثبات یا سیاه کردن : منظور از محو کردن در این مورد مرتکب با استفاده از وسایلی مثل پاک کن ایا لاک غلط گیر و غیره بخشی از نوشته را پاک میکند.
- منظور از اثبات در این مورد یعنی مرتکب سند یا نوشته را از حالت بطلان خارج کند مثل گذرنامه که از سوی اداره گذرنامه به وسیله منگنه باطل شده و توسط صاحب گذرنامه با کاغذ پر شود تا معتبر جلوه کند.
- دست بردن در تاریخ سند : در این مورد مرتکب پس از تنظیم سند تاریخ مندرج در آن را جلو یا عقب بیاندازد.
- الصاق نوشته ای به نوشته دیگر: در این مورد مرتکب بخشی از یک نوشته را به بخش دیگر از نوشته منضم میکند تا نوشته واحد متصور شود.
- به کار بردن مهر دیگری بدون اجازه صاحب آن : در این مورد مرتکب مهر دیگری را بدون اجازه صاحب آن مورد استفاده قرار می دهد.
در چه مواردی جرم جعل محقق می شود؟
برای اینکه جرم جعل محقق شود باید آن سند جعلی دیگران را به اشتباه اندازد و دیگران نتوانند سند اصلی را از غیر واقعی تشخیص دهند. پس نتیجه می گیریم اگر سند جعلی باشد ولی دیگران را به اشتباه نیندازد جرم جعل محقق نشده است.
و طبق نظر اکثریت حقوقدانان در تعریف جرم جعل ۳ شباهت اساسی و بنیادین وجود دارد که عبارتند از؛
۱_ سند جعلی باید نوشته یا سندی باشد که قانونگذار صراحتا بیان نموده است.
۲_ سند جشنواره باید برخلاف حقیقت باشد یا منجر به تغییر حقیقت شود.
۳_ احتمال ضرر چه بلقوه و چه بالفعل وجود داشته باشد.
شرایط اساسی برای تحقق جرم جعل
۱_ سند یا نوشته بودن موضوع جعل؛ منظور از سند یا نوشته خط یا علامتی است که بیان کننده مطلبی است و روی کاغذ یا چیز دیگری نگاشته شده است.
۲_ شبیه بودن و یا قابلیت به اشتباه انداختن اشخاص ؛ پس اگر امضا یا خط شبیه به اصل این باشد جعل محقق نشده است.
۳_ قابل استناد بودن سند یا نوشته ؛ یعنی باید سند اصلی جعل شود و جعل بر روی فتوکپی قابلیت استناد ندارد.
۴_قابلیت ضرر داشتن ؛ نیازی نیست در جرم جعل ضرر محقق شود همین که قابلیت ضرر وجود داشته باشد برای تحقق جرم جعل کفایت میکند.
۵_ غیر واقع و تقلبی بودن موضوع جعل؛ سند یا نوشته باید تقلبی باشد و در صورتی که مطالب و اطلاعات دروغ باشد جعل محقق نشده است.
در صورت جمع بودن شرایط اساسی فوق جرمجعل محقق می شود.
انواع و اقسام جرم جعل
جلب به دو صورت مادی و معنوی یا مفادی انجام میشود.
جعل معنوی و مفادی: به این معنی است که حقیقت در آن تحریف شده است و مطالب خلاف واقع به جای مطالب مورد توافق نوشته شده است و هیچ گونه خدشه ای در ظاهر سند یا نوشته و…وارد نشده است.
جعل مادی : به این معنی است که در ظاهر نوشته یا سند خدشه وارد می شود مثل تغییر نوشته ، ساختن مهر.
در اسناد دولتی
اسنادی که توسط دولت یا نهادهای وابسته به دولت صادر شده اند سند رسمی محسوب می شوند و طبق قانون مجازات اسلامی جعل در اسناد رسمی جرم غیرقابل گذشت محسوب میشود و دادستان محل وقوع جرم به عنوان مدعی العموم تعقیب و پیگیری های لازم را در این خصوص انجام می دهد.
در اسناد رسمی
اسنادی که در دفاتر اسناد رسمی تنظیم شده و همچنین سایر مامورین دولتی در حیطه وظایف محول شده آن سند را صادر میکنند و یا سندی که در اداره ثبت اسناد و املاک تنظیم میشود در صورتی که در این اسناد جعلی صورت بگیرد جعل در سند رسمی محسوب می شود که مانند جعل در اسناد دولتی جرم غیر قابل گذشت می باشد.
در سند عادی
سندی که برخلاف سند رسمی در اداره ثبت اسناد و املاک و دفاتر اسناد رسمی یا نزد سایر مامورین رسمی در حدود صلاحیت آنها تنظیم نشده باشد سند عادی محسوب میشود مثل بیع نامه ای که اشخاص در مشاور املاک تنظیم می کنند.
این جرم بر خلاف جعل در اسناد رسمی، جرم قابل گذشت محسوب میشود و تا زمانی که از شخص جاعل شکایت نشود دادستان نمیتوان ایشان را تعقیب و محاکمه نماید و حتی در فرض شکایت نیز در صورت گذشت شاکی قرار موقوفی صادر می شود و متهم را دیگر نمی توان تعقیب نمود.
در چک
چک سند عادی و در حکم سند لازم الاجرا است و جعل سند عادی نیست به قانون کاهش مجازات حبس تعزیری جرم قابل گذشت محسوب می شود و تا زمانی که شاکی شکایت نکرده دادستان نمی تواند موضوع را تعقیب نماید و مدت حبس مرتکب سه ماه تا یک سال می باشد.
در فتوکپی
یکی از مباحث مورد اختلاف در جرم جعل، جعل در اوراق کپی می باشد که طبق نظریه مشورتی به شماره های ۱۰۰۶/۷/۱۳۷۵/۳/۶ و ۲۶۲۶/۷ اگر کسی با اخذ فتوکپی یا عکس از سند مشخصات خود را در آن درج نماید و از آن استفاده کند مرتکب جرم جعل نشده است زیرا فتوکپی فی نفس فاقد اعتبار است و یک برگ عادی محسوب می شود. مگر اینکه سند و کپی برابر اصل شده باشد و بعد از برابر اصل شدن در آن تغییراتی شده باشد که در این حال جرم جعل بر روی برگ انجام شده است.
در گواهی پزشک
طبق ماده ۵۳۸ تعزیرات قانون مجازات اسلامی- هر کس شخصاً یا توسط دیگری برای معافیت خود یا شخص دیگری از خدمت دولت یا نظام وظیفه یا برای تقدیم به دادگاه گواهیپزشکی به اسم طبیب جعل کند به حبس از ششش ماه تا یک سال یا به سه تا شش میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.
و همچنین طبق ماده ۵۳۹ تعزیرات قانون مجازات اسلامی – هر گاه طبیب تصدیقنامه بر خلاف واقع درباره شخصی برای معافیت از خدمت در ادارات رسمی یا نظام وظیفه یا برای تقدیم به مراجعقضایی بدهد به حبس از شش ماه تا دو سال یا به سه تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد و هر گاه تصدیقنامه مزبور به واسطه اخذمال یا وجهی انجام گرفته علاوه بر استرداد و ضبط آن به عنوان جریمه، به مجازات مقرر برای رشوهگیرنده محکوم میگردد.
در صورتی که موضوع جرم جعل مشمول ماده ۵۳۸ و ۵۳۹ تعزیرات قانون مجازات اسلامی باشد جرم صورت گرفته غیر قابل گذشت محسوب می شود.
و چنانچه جعل غیر از موارد مواد ۵۳۸ و ۵۳۹ قانون فوق الذکر باشد جعل در اسناد عادی محسوب می شود و طبق ماده ۵۳۶ همان قانون این جرم جعل قابل گذشت محسوب می شود.
جرم جعل امضا
جاعل امضای دیگری را در سند و نوشته هایی مثل چک، سفته ویا مبایع نامه و… می زند.
برای تشخیص جعلی بودن امضا دادسرا موضوع را به کارشناس متخصص در حوزه جعل ارجاع می دهد.
آیا چسباندن عکس به شناسنامه و یا… جعل محسوب می شود؟
اگر الصاق عکس به شناسنامه با استفاده از مهر بر روی آن باشد جعل محقق شده ولی صرف چسباندن عکس بدون مهر جعل محسوب نمی شود.
تقلید علائم تجاری جعل محسوب می شود؟
تقلید علائم تجاری جنبه کیفری ندارد و جعل محسوب نمی شود.
میزان مجازات جرم جعل
ماده 536 تعزیرات قانون مجازات اسلامی مجازات جعل در اسناد عادی را بیان نموده است طبق این ماده هر کس در اسناد یا نوشتههای غیر رسمی جعل یا تزویر کند یا با علم به جعل و تزویر آنها را مورد استفاده قرار دهد علاوه بر جبرانخسارت وارده به حبس از شش ماه تا دو سال یا به سه تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد. پس از تصویب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹/۰۳/۲۲ جرم جعل در اسناد عادی را از غیر قابل گذشت به قابل گذشت تغییر نمود و بر این اساس مجازات حبس جعل در اسناد عادی به نصف تقلیل یافت بنابراین مجازات این جرم سه ماه تا یک سال است.
وکیل جعل
پرونده های مربوط به جز چون امور حساسی می باشند و نتیجه اصلی در خصوص تحقق جرم جعل بسته به نظر کارشناس است. به همین جهت توصیه میشود از وکلای متخصص در این حوزه استفاده شود و پیگیری های لازم در رابطه با پرونده توسط وکلا انجام گیرد.
دادسرا و دادگاه صالح به رسیدگی
تمام دفاتر خدمات قضایی سطح کشور میتوانند شکایات را ثبت نمایند ولی دادسرا و دادگاه کیفری دو محلی که جرم در آنجا واقع شده است صالح به رسیدگی است.
دادسرا مرجع تحقیقات است و پس از تکمیل شدن تحقیقات در صورتی که از نظر آن بازپرسی صورت گرفته باشد؛ پرونده را به دادگاه کیفری ۲ ارجاع میدهد تا دادگاه پس از تشکیل جلسه رسیدگی و دعوت از طرفین پرونده اقدام به صدور رای نماید.