باوجود اینکه برخی از افراد تصور می کنند که با توهین و افترا به اشخاص جرمی مرتکب نمی شوند اما جرم توهین در صورت اثبات شامل محکومیت کیفری خواهد شد. به طور کلی فحاشی، توهین و افترا علاوه بر قانون مجازات اسلامی در احادیث و کتاب آسمانی قرآن نیز عملی ناپسند و خلاف عرف شناخته شده است. پیگیری چنین جرایمی توسط وکیل دادگستری باعث می شود که افراد این مسئله را کوچک و بی اهمیت قلمداد نکنند.
تعریف جرم توهین
ریشه کلمه توهین از کلمه وهن می آید که به معنی خفیف و خوار کردن است و این جرم حیثیت معنوی اشخاص را هدف قرار می دهد. به همین خاطر در فصل پانزدهم از قوانین مجازات اسلامی و در ماده 608 به هتک حرمت افراد اشاره شده است. در این ماده این چنین بیان می شود که “توهین به اشخاص همانند فحاشی و استفاده از الفاظ رکیک در صورتی که موجب حد قذف نباشد؛ مجازات آن 74 ضربه شلاق و جریمه نقدی خواهد بود.”
بنابراین این چنین به نظر می رسد که از نظر قانونی هر رفتاری که حیثیت افراد عادی یا سران مملکتی را تحت تاثیر قرار دهد؛ توهین و افترا محسوب می شود. این جرم نیز همانند سایر جرایم علاوه بر عنصر قانونی، عنصر مادی و معنوی نیز دارد. منظور از عنصر مادی فعل یا رفتاری است که تحقیرآمیز باشد. در عنصر معنوی قصد و اراده فرد در نظر گرفته می شود و باید اثبات شود که شخص از روی عمد و اراده مرتکب توهین و افترا شده است.
شرایط تحقق جرم توهین
- توهین امکان دارد که به شکل مکتوب یا شفاهی یا حتی بدون بر زبان آوردن کلام و از طریق یک انجام یک فعل به وقوع بپیوندد. البته تحقیرآمیز بودن رفتار و سکنات باید باتوجه به زمان، مکان و طبقه اجتماعی شخص مورد ارزیابی قرار بگیرد.
- به غیر از توهین قذفی، در تحقق جرم توهین باید مخاطب زنده باشد و به شخص معینی منسوب شود. اگر مخاطب افترا جمع باشد؛ باید به گونه ای انجام شود که قابل انتساب به تمامی افراد جمع باشد.
- توهین باید صراحتا انجام شود. بنابراین نمی توان تفسیر کلامی را به عنوان اتهام این جرم پیگیری کرد. اگر این مسئله به صورت کنایه انجام شود نیز تنها در صورتی قابل قبول است که هر شنونده ای بتواند مقسود نویسنده از افترا را دریابد.
- احساس تحقیر مخاطب از جمله شرایط تحقق جرم توهین نیست! بنابراین همین که رفتار یا گفتار جنبه های ذکرشده را داشته باشد؛ شخص خاطی مشمول محکومیت می شود.
آیا پاسخ به توهین نیز جرم محسوب می شود؟
هنگامی که شخصی مورد توهین و افترا قرار می گیرد؛ امکان دارد که پاسخ توهین آمیزی به این عمل بدهد. سوال اینجاست که آیا این پاسخ قابل دفاع است و صرف اینکه شخص در ابتدا مورد توهین واقع شده تقصیر او را ساقط می کند یا خیر.
در واقع اگر پاسخ به توهین نیز شرایط تحقق جرم توهین را در بر بگیرد مشمول مجازات می شود. فقط شاید تخفیفی برای آن در نظر گرفته شود.
چه تفاوتی میان توهین و افترا وجود دارد؟
جهت شفاف سازی تفاوت میان این دو خوب است که نخست با تعریف افترا آشنا شوید. منظور از این جرم این است که جرمی به شخص دیگری نسبت داده شود ولی اسناد معتبر و مناسبی جهت اثبات آن وجود نداشته باشد. جهت تحقق جرم افترا نیز شرایطی لازم است.
آگاهی شخص نسبت نادرست و بی اساس بودن تهمتی که به مخاطب وارد می کند یکی از شروط اصلی است. به غیر از این عملی که به مخاطب نسبت داده می شود باید در هنگام انتساب از لحاظ قانونی جرم محسوب شود.
تا پیش از قانون کاهش مجازات تعزیری برای جرم افترا تا یک سال حبس و شلاق در نظر گرفته می شد امادر حال حاضر خاطی تنها به پرداخت جریمه نقدی محکوم می شود.
انواع جرم توهین
با یک دید کلی به این جرم می توان آن را به دو بخش حدی و تعزیری تقسیم کرد.
منظور از توهین حدی نوعی است که مجازات آن توسط شارع مقدس مشخص شود. کلیه جرایم حدی مجازات مشخصی دارند که در صورت اثبات جرم، دادگاه حکم آن را اجرا می کند. مصداقی که برای این نوع از توهین وجود دارد؛ تمسخر یا دشنام به پیامبر خدا است که مجازات آن اعدام است.
توهین تعزیری خود به دو دسته ساده و مشدد تقسیم می شود. در توهین تعزیری ساده، مجازات تا پیش از قانون کاهش مجازات حبس تعزیری در سال های اخیر، 74 ضربه شلاق یا جریمه نقدی بود اما پس از این قانون مجازات آن بین 20 تا 80 میلیون ریال تعیین شده است.
برای توهین مشدد تعزیری مصادیقی همچون توهین به مقدسات اسلامی، مقامات سیاسی یا کارکنان دولتی در حین انجام دادن وظایف و توهین به منزلت و حیثیت اطفال و بانوان در نظر گرفته شده است. طبیعتا مجازات این نوع توهین به نسبت نوع ساده بیشتر خواهد بود.
قذف و مجازات آن
قذف نیز نوعی افترا به شمار می رود که معنای آن نسبت دادن زنا یا لواط به دیگری است. مجازات قذف بیشتر و سنگین تر از افترای معمولی خواهد بود. در قذف نیز همان شرایط افترا همچون آگاهی قذف کننده و بیان روشن و صریح آن باید وجود داشته باشد.
با جرم قذف همانند حق الناس برخورد می شود و اگر شاکی از خطا گذشت کند، مجازاتی در نظر گرفته نخواهد شد. ولی به طور کلی مجازات آن 80 ضربه شلاق حدی است.
جرم توهین به شهید
توهین به فوت شدگان یا شهدا نوع خاصی از این جرم به شمار می رود. در برخی از موارد همانند دشنام به امام خمینی (ره)، مجازات مشخص شش ماه تا دو سال حبس در نظر گرفته شده است. ضمن اینکه اگر توهین به همراه اهانت به فوت شدگان انجام شود حتی امکان دارد مشمول پرداخت دیه نیز بشود.
توهین در فضای مجازی
امروزه استفاده از فضاهای مجازی بسیار رونق پیدا کرده و اغلب افراد حداقل از یکی از اپلیکیشن های مخصوص با ارتباط جمعی جهت انجام کسب و کار یا برای سرگرمی استفاده می کنند. این محیط ها فضای مناسبی جهت تبادل اطلاعات در اختیار افراد قرار می دهد و هر اطلاع درست یا نادرستی بالافاصله پس از انتشار به سمع و نظر عده زیادی از افراد خواهد رسید.
برخی از افراد تصور می کنند با توجه به عدم حضور فیزیکی در مقابل مخاطب اگر مرتکب توهین و افترا یا اقسام گفته شده شوند؛ جرم آن ها قابل پیگیری نیست. درحالی که این برداشت نادرستی از شرایط تحقق جرم توهین است.
درست است که در این جرم یکی از شرایط تحقق حضوری یا علنی بودن آن در نظر گرفته می شود اما اهانت از طریق تلفن، شبکه های مجازی یا پیام کوتاه نیز کاملا قابل پیگیری هستند.
اثبات و پیگیری توهین
جهت اثبات هر جرمی به مدارک، مستندات یا شاهد نیاز است و در ابتدا باید ثبت شکواییه صورت بگیرد. در خصوص توهین به افراد عادی پس از ثبت شکایت از طریق دفتر خدمات الکترونیک، در صورت وجود مدارکی همچون شاهد یا پیامک، پرونده شکایت مستقیما به دادگاه محل وقوع جرم ارسال خواهد شد.
اگر شاهد یا شهودی جهت اثبات جرم توهین موجود هستند ابتدا باید اظهارات خود را در کلانتری ثبت کنند و حتما در روز رسیدگی به پرونده در دادگاه حاضر و به سوالات پاسخ دهند. لازم به ذکر است که اثبات فحاشی و توهین بدون حضور شاهد بسیار مشکل است.
با وجود اینکه جرم توهین یکی از جرایم پرتکرار موجود در کشور است اما روال آن از زمان شکایت تا رسیدن به نتیجه مشخص، زمانبر است. ضمن اینکه نکات و قوانین بسیاری دارد که افراد عادی از آن بی اطلاع هستند. بنابراین دریافت مشاوره یا کمک خواستن از وکیل کیفری آگاه و باتجربه در این زمینه واجب و ضروری به نظر می رسد.
اثبات توهین بدون شاهد
متاسفانه تنها راهی که باکمک آن می توان جرم توهین و فحاشی را به اثبات رساند، شهادت شهود است.
آیا توهین قابل گذشت است؟
تعریف قابل گذشت بودن از منظر قانونی این است که اگر جرمی قابل گذشت باشد؛ رسیدگی به پرونده و مجازات آن با رضایت شاکی ساقط می شود. جرم توهین قابل گذشت است. بنابراین اگر شخصی به توهین متهم شود اما رضایت شاکی پرونده خود را جلب کند؛ پیگیری پرونده او و همچنین مجازات متوقف خواهد شد.