جرم سرقت یا ربودن به معنی برداشتن یا تصاحب مالی است که مربوط به شخص دیگری باشد. البته این تصاحب مال گاهی همانند برداشتن یک فعل فیزیکی نیست. به طورکلی هر اقدامی که مالکیت شخص را نسبت به اموال نفی کند و این عمل بدون رضایت صاحب ما باشد؛ نوعی سرقت محسوب می شود. البته ماده 267 از قانون مجازات اسلامی سرقت را ربودن مال متعلق به دیگری تعریف کرده است که مبنای طرح دعاوی قرار می گیرد.
باتوجه به این قانون در هنگام اثبات و تشخیص سرقت باید مشخص شود که جرم صورت گرفته است. در غیر اینصورت اثبات آن در دادگاه وجود ندارد. به همین جهت لازم است که پیش از طرح دعاوی از نوع سرقت با وکلای متخصص در این زمینه مشورت کنید.
ویژگی های جرم سرقت
در این بخش قرار است به شکل واضح توضیح داده شود که چه عملی سرقت محسوب میشود و به عنوان یک جرم در دادگاه های کیفری به آن رسیدگی خواهد شد. به این خاطر که هر جابه جایی الزاما سرقت نیست و آنچه خواهان مدعی دزدیده شدن آن است باید دارای شرایط و ویژگی هایی باشد.
- مسئله اول اینکه موضوع سرقت حتما باید مال منقول باشد. منظور از منقول در لغت به معنی قابل حمل است و در قانون مدنی به اشیایی گفته می شود که بدون ایجاد خرابی از جایی به جای دیگر منتقل می شوند.
با این تعریف شما حتما تصور می کنید که اموال منقول حتما باید قابل لمس باشند و با این تعریف تکلیف حقوقی همچون سهام شرکت ها، حق انتفاع اموال یا حق وثیقه و حق اختراع چه می شود؟ در پاسخ به پرسش باید گفت که اموال منقول خود به دو بخش منقول ذاتی و اموال در حکم منقول تقسیم می شوند که اموال منقول ذاتی قابل لمس هستند و سایر حقوق و اموال در دسته دیگر جای می گیرند. - اصل بعدی این است که مال سرقتی باید در زمان وقوع جرم سرقت، صاحب دیگری داشته باشد.
- مال باید حتما بدون رضایت صاحب آن از مالکیت او خارج شده باشد.
انواع جرم سرقت و عناصر آن
سرقت نیز انواع مختلفی دارد. دو دسته کلی آن حدی و تعزیری است که شروط و مجازات مختلفی در پی دارند.
به طور کلی برای صورت گرفتن یک جرم از جمله سرقت باید سه عنصر مادی، معنوی و قانونی وجود داشته باشد. در مورد سرقت این عناصر به شرح زیر هستند:
- مادی: منظور از عنصر مادی این است که باید فعلی از سوی شخص اتفاق بیفتد که مجرمانه باشد. در مورد سرقت نیز این فعل مجرمانه به صورت برداشتن و ربودن مخفیانه و بدون رضایت صاحب مال اتفاق میفتد.
- معنوی: عنصر معنوی به قصد و نیت سارق دلالت دارد. به این معنی که شخص باید با سو نیت تصمیم به برداشتن اموال دیگری کند. بنابراین زمانی سرقت اتفاق میفتد که شخص با علم اینکه این مال متعلق به دیگری است؛ قصد برداشتن آن را داشته باشد.
- قانونی: عملی که طبق مواد قانونی جرم باشد و مجازات مشخصی برای آن تعیین شود عنصر قانونی جرم است. برای اثبات تمامی جرایم به این عنصر نیاز است و وکیل بر این مورد تسلط دارند.
سرقت حدی
برای تحقق جرم سرقت حدی همه شروط زیر باید وجود داشته باشد و در صورتی عدم وجود یکی از شروط سرقت حدی محسوب نمی شود و سرقت تعزیری محسوب می شود. اولین شرط این است که شیء مسروق بایستی شرعا مالیت داشته باشد مثلا سرقت یک دانه گندم نمیتوتند شرعا مالیت داشته باشد. شرط دیگر این است که دزدیدن بدون آگاهی مالک و در خفا صورت گرفته باشد و به نحوی باشد که صاحب مال از بروز آن آگاهی پیدا نکند. در شرط بعدی آمده است که سارق در این نوع سرقت باید حتما وارد محل جرم شود و مال را از آنجا خارج کند که به این عمل در اصطلاح حقوقی هتک حرز گفته می شود.
بنا بر شرط بعدی سارق باید در شرایط عادی دست به جرم بزند. به این معنی که اگر جرم سرقت در شرایطی همچون قحطی و اوضاع بد اقتصادی انجام شود سرقت حدی صورت نگرفته است. مالی که به سرقت می رود نیز باید مشروع باشد. مثلا دزدی مواد مخدر یا مشروبات الکلی سرقت حدی محسوب نمی شود.
از شروط دیگر سرقت حدی شکایت صاحب مال از سارق نزد مراجع قضایی و عدم گذشت شاکی قبل از اثبات سرقت می باشد و همچنین قبل از اثبات جرم مال مسروق به مالکیت سارق در نیاید و یا قبل از اثبات مال تحت سلطه مالک در نیاید.
همچنین در صورتی که پدر و یا جد پدری اموال فرزند خود را سرقت نماید در هیچ صورت سرقت حدی محسوب نمی شود.
سرقت نباید از اموال عمومی و یا دولتی، وقف عام ویا وقف برجهات عامه باشد و یا سرقت در زمان قحطی از شمول سرقت حدی خارج است.
حد نوعی از مجازات است که کمیت و نحوه انجام آن را شرع و دین اسلام مشخص کرده است و در واقع از پیش تعیین شده محسوب می شود. این مجازات در دفعات اول با قطع دست راست و مرتبه دوم پای چپ سارق و در دفعات بعدی با حس ابد و مرتبه چهارم اعدام سارق انجام می شود.
پیگیری سرقت حدی
در مورد هر جرمی باید ابتدا اثبات آن انجام شود. اثبات جرم سرقت حدی با دو دفعه اقرار انجام می شود. با یک مرتبه اقرار حد جاری نمی شود و شخص تنها موظف به بازگرداندن اموال است. البته علم قاضی و شهادت دو نفر نیز برای اثبات جرم کافی است.
جرم سرقت حدی با وجود اینکه مجازات آن توسط شارع تعیین می شود؛ بدون شکایت پیگیری نخواهد شد. بنابراین شاکی طرح شکایت خواهد کرد ولی اگر بعد از شکایت پشیمان شود؛ گذشت او هیچ تاثیری در ادامه پرونده ندارد. در نتیجه گذشت در این سرقت تنها پیش از اثبات جرم قابل قبول است.
در ماده 114 از مجموعه قوانین مجازات اسلامی برای جرایم حدی به نقش توبه در ساقط شدن حد اشاره شده است. البته به شرطی که قذف (نسبت زنا یا لواط دادن به شخص دیگری) یا محاربه صورت نگرفته باشد. در این صورت تنها حد ساقط می شود و مجرم ملزم به بازگرداندن تمامی اموال خواهدبود.
در مورد مجازات چندین مرتبه سرقت حدی که مجازات اسلامی اعدام را مجاز می داند؛ در حین اجرای مجازات اگر سارق توبه کند مقام معظم رهبری می تواند مجازات مجرم را به مجازات دیگری تبدیل کند.
سرقت تعزیری
هر جرم سرقتی که حدی نباشد تعزیزی است و خود به دو نوع ساده و مشدد تقسیم می شود. سرقت تعزیری مشدد به سرقت های خاص همانند سرقت از بانک و صرافی، سرقت مسلحانه، دزدی از مناطق حادثه زده، سرقت با آزاد و تهدید و سو استفاده از لباس کارکنان دولت گفته می شود.
سرقت اسنادی همچون نوشته، اوراق و دفاتر و مطالب دفاتر ثبتی و دولتی نیز در حوزه سرقت تعزیری مشدد است و مجازات آن بین شش ماه تا دو سال حبس خواهد بود. در شرایطی که سرقت بوسیله شخص امین انجام گیرد مجازات آن بیشتر است و مرتکب به سه تا ده سال حبس محکوم خواهد شد. از بین بردن یا شکستن پلمپ نیز از جمله سرقت تعزیری محسوب می شود و حداکثر مجازات برای شخص خاطی در نظر گرفته می شود.
دزدیدن از مکان های فرهنگی همانند موزه ها نیز قوانین خاص خودش را دارد. اگر شخصی آثار تاریخی و فرهنگی را از موزه یا اماکن دولتی بدزدد یا با علم به دزدی بودن اموال آن ها را خریداری کند یا مخفی نماید به 1 تا 5 سال حبس محکوم می شود.
در مورد سرقت تعزیزی ساده کمترین میزان مجازات در نظر گرفته می شود و شخص به سه ماه و یک روز تا دو سال حبس به علاوه 74 ضربه شلاق محکوم خواهد شد.
قابل گذشت یا غیر قابل گذشت بودن سرقت تعزیری
اصل بر غیر قابل گذشت بودن جرائم است مگر قانون آن جرم را قابل گذشت محسوب کرده باشد. منظور از قابل گذشت بودن جرم یعنی در صورت گذشت شاکی، قرار موقوفی تعقیب صادر می شود و موضوع دیگر قابلیت پیگیری ندارد. منظور از غیر قابل گذشت بودن جرم نیز یعنی حتی در فرض گذشت شاکی جنبه عمومی جرم پابرجاست و تنها گذشت شاکی می تواند از جهات مخففه باشد.
تا قبل از تصویب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب 1399، تمام انواع سرقت غیر قابل گذشت محسوب می شدند. پس از تصویب قانون کاهش سرقت موضوع مواد 656 و 657 و 661 و 665 در کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی، کاهش مجازات برای حبس تعزیری در نظر گرفته شد.
مجازات سرقت تعزیری
براساس ماده ۶۵۶ در صورتی که سرقت جامع شرایط حد نباشد و مقرون به یکی از شرایط زیر باشد مرتکب به حبس از شش ماه تا سه سال و تا (۷۴)ضربه شلاق محکوم میشود:
۱ – سرقت در جایی که محل سکنی یا مهیا برای سکنی یا در توابع آن یا در اماکن عمومی از قبیل مسجد و حمام و غیره واقع شده باشد.
۲ – سرقت در جایی واقع شده باشد که به واسطه درخت و یا بوته یا پرچین یا نرده محرز بوده و سارق حرز را شکسته باشد.
۳ – در صورتی که سرقت در شب اتفاق بیفتد.
۴ – سارقین دو نفر یا بیشتر باشند.
۵ – سارق مستخدم باشد و مال مخدوم خود را بدزدد. یا مال دیگری را در منزل مخدوم خود یا منزل دیگری که به اتفاق مخدوم به آن جا رفته یاشاگرد یا کارگر بوده اند؛ در محلی که معمولاً محل کار وی بوده از قبیل خانه، دکان، کارگاه، کارخانه و انبار سرقت نموده باشد.
۶ – هر گاه ادارهکنندگان هتل و مسافرخانه و کاروانسرا و کاروان و بطور کلی کسانی که به اقتضای شغل اموالی در دسترس آنان است تمام یاقسمتی از آن را مورد دستبرد قرار دهند.
ماده ۶۵۷ – هر کس مرتکب ربودن مال دیگری از طریق کیفزنی – جیببری و امثال آن شود به حبس از یک تا پنج سال و تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم خواهد شد.
ماده ۶۶۱ – در سایر موارد که سرقت مقرون به شرایط مذکور در مواد فوق نباشد مجازات مرتکب، حبس از سه ماه و یک روز تا دو سال و تا (۷۴)ضربه شلاق خواهد بود.
ماده ۶۶۵ – هر کس مال دیگری را برباید و عمل او مشمول عنوان سرقت نباشد به حبس از شش ماه تا یک سال محکوم خواهد شد و اگر در نتیجهاین کار صدمهای به مجنی علیه وارد شده باشد به مجازات آن نیز محکوم خواهد شد.) به شرط که ارزش مال مورد سرقت بیش از 20 میلیون نباشد و سارق فاقد سابقه محکومیت موثر کیفری باشد قابل گذشت محسوب می شود. در صورتی که هر یک از این دو شرط وجود نداشته باشد همچنان سرقت تعزیری غیر قابل گذشت محسوب می شود.
ضمنا در صورتی که جرم سرقت از موارد فوق بوده و قابل گذشت باشد مجازات حبس جرم صورت گرفته به نصف تقلیل پیدا می کند.
سرقت ادبی
منظور از این نوع سرقت کپی و استفاده یا انتشار یک اثر یا نوشته، تصویر یا غیره بدون اطلاع و کسب اجازه از صاحب اثر است. زمانی که بدون ذکر منبع و ارجاع مقاله می نویسید در واقع سرقت ادبی انجام داده اید. بنابراین همیشه برداشت ذهنی خود را از متن کتاب یا مقاله بنویسید و نام صاحب اثر را قید کنید.
براساس قانون حمایت از مولفان اگر شخصی همه یا قسمتی از متن را بدون اطلاع پدید آورنده و از روی عمد به نام خود ثبت کند؛ به شش تا سه ماه حبس محکوم می شود. چنین جرایمی برای اساتید مجازات سنگین تری دارد و موجب اخراج یا تعلیق آن ها از کار می شود.
سرقت رایانه ای
برای اطلاع نسبت به جرم سرقت رایانه ای باید به قانون جرایم رایانه ای استناد شود. براساس ماده دوازدهم از این سری قوانین، سرقت رایانه ای به معنای دزدیدن و یا استفاده غیرمجاز داده های متعلق به اشخاص دیگر است. صاحب اطلاعات امکان دارد که پس از سرقت همچنان به داده ها دسترسی داشته باشند یا اینکه دسترسی او به داده ها نیز محدود شده باشد.
در طی این نوع از سرقت وسیله الکترونیکی همچون تلفن همراه، فلش یا وسایلی از این دست ربوده نمی شود؛ بلکه اطلاعات درون آن ربوده می شود یا اینکه از دسترس صاحب آن خارج می شود. باتوجه به اینکه داده ها یا اطلاعات در دنیای امروز اهمیت زیادی دارند؛ از دست رفتن آن ها خسارات زیادی نیز به مالک آن وارد خواهد کرد.
این نوع از سرقت امکان دارد که همانند روش سنتی انجام شود به این معنی که شخص وارد منزل و حریم خصوص شخص دیگر شود و اطلاعات او را به سرقت ببرد اما در بسیاری از مواقع سرقت به شکل سواستفاده از اطلاعات بانکی اشخاص یا ایجاد صفحات جعلی درگاه بانک انجام می شود که به آن فیشینگ گفته می شود. در تمامی حالت های سرقت رایانه ای باید در قالب دزدیدن و سو استفاده از اطلاعات کاربران بدون رضایت یا اطلاع آنان و در بستر دیجیتال صورت بگیرد.
رسیدگی و اثبات جرایم رایانه ای نکات فنی ظریف و حقوقی فراوانی دارد که اثبات آن ها را سخت می کند. گردآوری مدارک مناسب، جهت احقاق حقوق به تخصص نیاز دارد که وکلای مجرب دادگستری در این زمینه کمک کننده هستند. ضمن اینکه تنظیم شکایت کیفری با مدارک دقیق موجب سرعت بخشیدن به روال رسیدگی به پرونده خواهد شد.
تفاوت آدم ربایی با سرقت چیست؟
در تعریف آدم ربایی آمده است که سارق آن را به قصد مطالبه مال یا انتفاع انجام می دهد و شخص ربوده شده را با حیله، تهدید و ارعاب می رباید و مخفی می کند. مجازات آدم ربایی بسته به نوع آن حبس درجه 4 (حبس بیش از پنج تا ده سال) و یا حبس درجه5 (حبس بیش از دو تا ده سال) است.
به طور کلی از جمله تفاوت های آدم ربایی با سرقت این است که موضوع سرقت در آن یک انسان است حتی اگر هدف اصلی رسیدن به مال باشد.
طرح شکایت در خصوص جرم سرقت چگونه انجام می شود؟
شخص مالباخته در هنگام سرقت بسیار شوکه و هراسان است و از طرفی باید به سرعت از طریق قانون طرح شکایت انجام دهد. در چنین حالتی آگاهی نسبت به مراحل طرح شکایت و قوانین بسیار کمک کننده هستند. نخستین اقدام در مورد سرقت اتومبیل یا تلفن همراه و غیره اطلاع و پیگیری از طریق نزدیکترین کلانتری به محل حادثه است. صورتجلسه پلیس 110 به همراه اظهارات شاکی نیز از جمله مدارکی است که جهت تشکیل پرونده در دادسرا مورد نیاز خواهد بود.
پس از تشکیل پرونده و ثبت شکایت در دفتر خدمات قضایی الکترونیکی، پرونده به دادسرای محل وقوع جرم ارجاع می شود و پس از تعیین شعبه بازپرسی ویا دادیاری تحقیقات را شروع می شود.