ازدواج یا عقد دائمی میان زن و مرد فارغ از روابط عاطفی و انسانی، نوعی توافق دو طرفه محسوب می شود که باید موارد حقوقی مختلفی در آن رعایت شوند. این موارد و قوانین در هر کشوری باتوجه به عرف، مذهب و ارزش های جامعه مشخص می شوند. در کشور ایران بیشتر مضامین فقهی در این خصوص مورد توجه قرار گرفته اند.
زمانی که زن و مرد می پذیرند که همسر یکدیگر باشند و با هم زندگی مشترک را آغاز کنند باید شروط ضمن عقد را نیز بپذیرند. این شروط تعهداتی را برای دو طرف در زندگی مشترک و در صورت تمایل به جدایی ایجاد خواهد کرد.
شروط ضمن عقد نکاح چیست؟
ازدواج تعهد دوجانبه برای زن و مرد ایجاد می کند و در طی آن حقوق مختلفی به زن و مرد داده می شود و درمقابل حقوقی از آن ها گرفته می شود یا مسئولیتی به آنها داده خواهد شد. بعد از امضای سند ازدواج براساس قانون مدنی، حقوقی همچون انتخاب محل زندگی، ولایت بر فرزندان، سفرهای خارجی، داشتن شغل و حق طلاق از زن گرفته می شود و در عوض حقوق مادی همچون نفقه، مهریه و اجرت المثل به او داده می شود.
در جامعه امروز خانم ها شخصیت کاملا مستقلی دارند و بعضا تحمل اینکه براساس این قوانین و پس از ازدواج حقوق مهمی همچون سفر، تحصیل یا داشتن شغل از آن ها گرفته می شود؛ برایشان غیرممکن می شود. ضمن اینکه بسیاری از آقایان نیز متاسفانه هنوز خوی مردسالاری گذشتگان را حفظ کرده اند و به بهانه حقوقی که دارند؛ خانم ها را در تنگنا می گذارند. در چنین شرایطی شروط ضمن عقد می توانند تا اندازه ای به برقراری حقوق برابر بین زن و مرد در خانواده کمک کند.
به عنوان مثال طبق قانون مرد حق طلاق و ازدواج مجدد دارد. درست است که این حقوق تعهدات و تکالیفی را نیز برای مرد فراهم می کند اما متاسفانه برخی از مردان علی رغم انجام ندادن تعهدات خود، از این حقوق سو استفاده می کنند. با استفاده از شروط ضمن عقد می تواند مقرر کرد که در صورت سورفتار مرد یا در صورت ترک انفاق و ازدواج مجدد او زن حق طلاق خواهد داشت. این تنها مثالی از شروط ضمن عقد است و دو طرف می تواند هر شرطی را برای اعطای حق طلاق به زوجه تعیین نمایند.
12 مورد از شروط ضمن عقد
براساس مواد قانون مدنی، کلیه شروط ضمن عقد در 12 بند بیان شده است اما دو طرف می توانند بسته به توافق میان خود شروط دیگری را نیز به این موارد اضافه کنند. در صورتی که هر یک از این دوازده شرط محقق شوند؛ زوجه حق طلاق خواهد داشت.
- محکومیت مرد برای مدت بیش از پنج سال.
- ترک انفاق برای بیش از شش ماه.
- ابتلا زوج به بیماری های خطرناک که سلامتی همسر را تحت تاثیر قرار دهد.
- شغل مرد به گونه ای باشد که به آبرو حیثیت زن لطمه بزند.
- اعتیادی که برای همه افراد خانواده خطرآفرین باشد.
- عقیم بودن مرد و عدم امکان معالجه آن بعد از پنج سال.
- ترک بی دلیل خانه بیش از شش ماه.
- غیبت مرد و ترک خانه و زندگی به مدت طولانی و عدم رجوع او تا شش ماه پس از دادخواست طلاق زن.
- ازدواج مجدد مرد بدون رضایت همسر اول.
- سو رفتار غیر قابل تحمل مرد با زن و فرزندان.
- وجود جنون در زوج در مواردی که طبق شرع فسخ نکاح ممکن نباشد.
- محکومیت قطعی مرد برای جرایمی که به آبروی خانوادگی زن صدمه بزند.
شروط ضمن عقد پرکاربرد
علاوه بر موارد مذکور، دو طرف می توانند شروطی منطبق بر قانون و عرف را به عنوان شروط ضمن عقد مشخص کنند. از جمله مهم ترین و پرکاربردترین شروط موارد زیر هستند.
- حق طلاق: اعطای حق طلاق یا وکالت طلاق موجب می شود که زن نیز همانند مرد بتواند در صورت تمایل از همسر خود جدا شود اما دارا بودن این حق از جانب زن، موجب سلب حق طلاق مرد نخواهد شد.
- حق تصنیف دارایی: براساس این حق، در صورت طلاق تمام اموالی که بعد از ازدواج به دست آمده، بین زن و مرد تقسیم می شود. لازم به ذکر است که ارثیه شامل تصنیف دارایی نمی شود و در این شرایط مرد امکان دارد که همه دارایی خود را به خویشاوندان خود منتقل کند. در این حالت زن تنها می تواند مهریه و نفقه و اجرت المثل خود را دریافت کند.
- حق خروج از کشور: زن بدون اجازه همسر خود اجازه خروج از کشور را ندارد. در صورتی که حق خروج از کشور به عنوان شروط ضمن عقد در سند ازدواج گنجانده شود؛ زن برای خروج از کشور به اجازه همسر احتیاجی ندارد.
- حق تعیین محل سکونت: باتوجه به اینکه فراهم نمودن مسکن از جمله تعهدات مرد است؛ حق تعیین شهر سکونت نیز بر عهده او است. حق تعیین محل سکونت برای زن و شوهرهایی که از شهرهای مختلف هستند اهمیت دارد و بر اساس این حق، زن تعیین کننده محل سکونت زندگی مشترک خواهد بود.
تخلف مرد از عمل به شروط ضمن عقد
اگر مرد به حقوقی که به واسطه شروط ضمن عقد به زن داده شده بی اعتنایی کند؛ زن می تواند برای طلاق اقدام کند. در دادخواست طلاق به درخواست زوجه زن باید موضوع دعوی یا خواسته را رعایت نشدن شروط ضمن عقد بیان کند.
ثبت شرط ضمن عقد در دفتر اسناد رسمی
همانگونه که گفته شد؛ عقد نکاح حقوق را به شکل نابرابر بین زن و مرد تقسیم می کند و برای ایجاد این برابری می توان شروط ضمن عقد را علاوه بر شروط دوازده گانه ای که در سند ازدواج است را امضا کرد. شروط که زوجین میخواهند به شروط ۱۲ گانه اضافه نمایند باید در عقدنامه درج شود.
شروط ضمن عقد تنها در این صورت ثبت رسمی قابل استناد است و قابلیت اجرا خواهد داشت.
تغییر شروط ضمن عقد
همانگونه که گفته شد؛ برخی از شروط ضمن عقد باطل هستند. همانند منع دو طرف از ارتباط با خانواده یا سلب حقوق مادی زن همانند مهریه و نفقه یا این که دو طرف شرط کنند با یکدیگر رابطه زناشویی نداشته باشند و مواردی از این دست که با نفس ازدواج یا شرع و قانون در تضاد است. چنین شرایطی امکان ثبت را ندارند اما اگر شرطی ثبت شود؛ زوجین می توانند برای تغییر آن اقدام کنند؟
اگر زن و شوهر بخواهند هر یک از شروط ضمن عقد را از سند ازدواج حذف کنند می توانند به دفترخانه اسناد رسمی مراجعه کنند و سند اقرارنامه حذف بندی از سند ازدواج را تنظیم کنند. اقرارنامه نیز باید حتما توسط زوجین امضا شود.