اشخاص محجور یا دیوانه، اطفال صغیر و غیر رشید قادر به کنترل اعمال و حفظ اموال خود نیستند. بنابراین طبق قانون باید فردی واجد شرایط به عنوان قیم انتخاب شود و از حقوق این اشخاص حافظت کند. نصب و عزل قیم یکی از دعاوی خانوادگی است و باید قوانین خاصی در این خصوص مورد توجه قرار گیرد.
بنابراین برای طفل بدون ولی باید قیم مناسبی انتخاب شود و قیم فاقد صلاحیت باید عزل گردد. جهت اثبات عدم صلاحیت این شخص و به منظور تعیین فرد مناسب، باید دعاوی عزل و نصب قیم در دادگاه خانواده اقامه شود. اینگونه دادخواست ها بهتر است زیر نظر وکیل آگاه پیگیری شوند.
هر آنچه باید در مورد نصب و عزل قیم بدانید
ولی شخصی است که اختیار فرد یا افرادی را در مورد امور خاصی به عهده دارد. جالب است بدانید که ولایت با نگهداری و سرپرستی تفاوت دارد. از پدر و جد پدری فرزند به عنوان ولی قهری نام برده می شود. به این معنی که این اشخاص بدون نیاز به انتخاب و نصب، به صورت اتوماتیک به عنوان ولی انتخاب می شوند.
برای چه کسانی قیم تعیین می شود؟
به استناد ماده 1218 قانون مدنی برای کلیه افراد زیر هجده سال که ولی مشخصی ندارند باید قیم انتخاب شود. افراد محجور و مجنون نیز به قیم نیاز خواهند داشت. به طور کلی اشخاص تا پیش از سن 18 سال تمام غیررشید محسوب می شوند و حق تصرف در اموال خود را ندارند. پسران زیر 15 و دختران زیر 9 سال نیز طفل هستند. در نتیجه حتی در امور غیرمالی خود نیز به سرپرست نیاز دارند.
قیم کیست؟
قیم شخصی است که از سوی دادگاه برای حمایت از صغیر و محجور انتخاب می شود و اموال آن ها را اداره خواهد کرد. دادگاه یا اداره سرپرستی به عملکرد قیم نظارت می کند. مادر در نبود پدر می تواند به شرط داشتن صلاحیت قیومیت را برعهده بگیرد. اگر زنی محجور باشد؛ شوهر او بیشترین اولویت را بر قیومیت او دارد. در صورت نبود مادر و شوهر، نزدیکان و خویشاوندانی که با محجور یا صغیر پرونده مالی یا غیرمالی ندارند اشخاص مناسبی برای قیومیت هستند.
شرایط قیم
قیم فردی عاقل، آگاه و بالغ است که باید کاملا مورد اعتماد و شایسته باشد. اگر قرار است برای یک طفل مسلمان قیم انتخاب شود؛ این شخص باید حتما مسلمان باشد و کفار نمی توانند قیم مناسبی برای یک مسلمان باشند. نبایدهایی نیز در این مورد وجود دارد که ماده 1231 قانون مدنی به آن ها اشاره کرده است:
- مرتکبینی که حکم جرایمشان در خصوص کلاهبرداری، سرقت، خیانت در امانت، ورشکستگی به تقصیر و هتک ناموس و جرایم مربوط به اطفال قطعی شده باشد.
- افرادی که خودشان تحت قیومیت یا ولایت دیگران هستند.
- ورشکستگانی که هنوز عمل ورشکستگی آن ها تصفیه نشده است.
اختیارات قیم
- نمایندگی قانونی محجور یا صغیر و حفاظت و اداره امور مالی
- ارائه لیستی از کلیه اموال صغیر یا مجنون غیر رشید به دادسرای امور سرپرستی
- ارائه شرح اقدامات مالی به دادسرای سرپرستی به صورت سالیانه
قیم حق ندارد که به صورت خودسرانه در مورد اموال تصمیم گیری کند و باید تمامی امور زیر نظر اداره سرپرستی باشد. بنابراین امکان نقل و انتقال اموال و دارایی ها بدون کسب اجازه میسر نیست.
دستمزد قیم
دادستان جهت انجام امور قیومیت اجرت و دستمزد مشخص و مناسبی تعیین می کند. اجرت براساس عوامل زیر تعیین خواهد شد:
- وضعیت اقامتگاه محجور و محلی که قیومیت در آن انجام می شود.
- میزان درآمد محجور.
- مقدار کار و همچنین کیفیت اموری که قیم انجام می دهد.
قیم چگونه انتخاب می شود؟
قیم در نبود ولی قهری انتخاب می شود. البته پدر یا جد پدری در زمان حیات خود می توانند بعد از خود وصی انتخاب کنند. بنابراین باوجود وصی دیگر به قیم نیازی نیست.
مادر مجرد در صورت نبود ولی قهری مناسب ترین گزینه است و در صورت ازدواج او قیم از بین خویشاوندان و نزدیکان انتخاب می شود. اگر هیچ یک از خویشاوندان این مسئولیت را قبول نکنند؛ اداره سرپرستی شخص امینی را برای این منظور انتخاب خواهد کرد.
نصب و عزل قیم توسط اداره سرپرستی یا دادگاه خانواده انجام می شود. امکان دارد که دادگاه صالح چند نفر را به عنوان قیم انتخاب کند. در این حالت وظایف میان قیم ها تفکیک می شود و جهت انجام امور مختلف باید با یکدیگر مشورت کنند.
انتخاب مادر به عنوان قیم
مادر واجد شرایط یکی از اصلی ترین گزینه های ممکن برای قیومیت محسوب می شود. حضانت نیز از جمله حقوقی است که پس از فوت پدر به مادر می رسد؛ حتی اگر پدربزرگ او نیز زنده باشد. البته این موضوع معمولا تا زمانی که مادر ازدواج نکرده صحت دارد. پس از ازدواج او اداره سرپرستی مادر را عزل می کند و یکی از نزدیکان یا فردی امین را برای این منظور انتخاب خواهد کرد.
در هر صورت مادری که قصد اداره اموال فرزند خود را دارد می تواند با ارائه مدارک به اداره سرپرستی مراجعه کند اما دخالت او در اموال بدون حد و حصر نخواهد بود.
در مواقعی که مادر به دلایلی قیومیت را نپذیرد و هیچ یک از بستگان نیز حاضر به انجام این کار نباشند؛ اداره سرپرستی فردی شایسته را برای این کار انتخاب خواهد کرد.
مدارک مورد نیاز جهت نصب قیم
- مدارک شناسایی شامل کارت ملی و شناسنامه صغیر
- کلیه مدارک هویتی متقاضی قیومیت
- گواهی فوت پدر، جد پدری، شناسنامه باطل شده یا گواهی حصر وراثت
- استعلام صلاحیت قیم متقاضی
نصب قیم با وجود ولی قهری
پدر یا جد پدری سرپرست کودک صغیر و مجنون به شمار می روند و به آن ها ولی قهری گفته می شود. قیم تنها زمانی انتخاب می شود که پدر یا پدربزرگ پدری در قید حیات نباشند. با این حال ماده 1184 بیان می کند که در صورت اثبات عدم صلاحیت ولی قهری توسط نزدیکان، دادگاه به جای آن ها قیم مشخص می کند.
در صورت بیماری یا کهولت سن ولی دادگاه او را عزل نخواهد کرد؛ بلکه در صورت اثبات ناتوانی او شخصی امین را همراه ولی قهری می کند.
تشریفات و مراحل نصب قیم
در مورد کودکان صغیر فاقد ولی قهری متقاضیان می توانند از طریق دادسرای محل اقامت دادخواست نصب یا تعیین قیم را پیگیری کنند. روال پیگیری این دادخواست حدود دو ماه طول می کشد. برای اشخاص محجور باید ابتدا درخواست حجر ارائه شود که این مسئله به تشریفات پرونده اضافه خواهد کرد. افراد مجنون و سفیه برای نصب قیم نیاز به گواهی پزشک متخصص یا کارت بهزیستی دارند.
انتخاب قیم در وصیت نامه
پدر یا ولی قهری می توانند قبل از فوت خود طی وصیت نامه ای برای فرزند صغیر یا محجور خود وصی یا سرپرست انتخاب کند. با این کار پس از فوت پدر این شخص وظایف قیومیت را نیز انجام می شود اما به طور کلی نصب و عزل قیم در اختیارات ولی قهری نیست.
عزل قیم
گاهی بنابر شرایطی عزل قیم لزوم پیدا می کند. در ادامه به این شرایط اشاره خواهد شد:
- در صورت ارتکاب قیم به جنایت، سرقت، کلاهبرداری یا ورشکستگی او
- سلب صفت امانت داری
- عدم توانایی قیم در اداره امور مالی
- پنهان کاری تعمدی اموال و دارایی ها
- زن مجرد در صورت ازدواج باید حداکثر تا یک ماه پس از عقد نکاح به دادستان شرایط خود را اطلاع دهد و در غیر این صورت امکان عزل او وجود دارد.
- زن برای قبول قیومیت به اجازه شوهر احتیاج دارد.
وجود هر یک از این موارد امکان شکایت از قیم را فراهم می کند.