عسر و حرج از نظر لغوی به معنی سختی و تنگنا است و عسر و حرج زن از جمله دلایلی به شمار می رود که طلاق به درخواست زن را برای او امکان پذیر می کند. البته این مسئله باید به دادگاه ثابت شود.
باتوجه به اهمیت موارد عسر و حرج زن برای طلاق در این نوشته موارد آن و نحوه اثبات عسر و حرج برای گرفتن طلاق تشریح خواهد شد. سوالات مختلفی پیرامون این مبحث وجود دارد که همگی توسط وکلای مجرب دادگروکیل پاسخ داده شده اند.
عسر و حرج زن به چه معناست؟
زن و مرد به واسطه ازدواج با یکدیگر پیمان می بندند که در خوشی و ناخوشی، سختی و بیماری و دارایی و نداریی در کنار هم بمانند. با این حال گاهی قرارگیری در موقعیت های سخت و دشوار ادامه زندگی را برای زن غیر قابل تحمل می کند. در صورتی که این موقعیت ها از نظر دادگاه عسر و حرج شناخته شوند؛ زن می تواند به خاطر قرارگیری در این شرایط و نداشتن توانایی تحمل آن از شوهر خود طلاق بگیرد.
ماده 1130 قانون مدنی عسر و حرج زن را وضعیتی تعریف می کند که ادامه زندگی زوجه را با مشقت همراه کرده و تحمل آن سخت باشد. در این ماده قانونی مصادیق دقیق و کامل عسر و حرج زن برای طلاق بیان نشده است و تنها چند نمونه مثال موجود است. به همین جهت تصمیم گیری در این مورد به قاضی دادگاه واگذار می شود.
لازم به ذکر است که عسر و حرج برای طلاق از طرف مرد مطرح نیست. به این خاطر که اگر مرد در زندگی مشترک خود سختی داشته باشد؛ حق طلاق دارد و می تواند بعد از پرداخت حقوق مالی زن او را طلاق بدهد.
موارد عسر و حرج برای طلاق
تبصره ماده 1130 قانون مدنی موارد عسر و حرج زن را اینگونه بیان می کند:
- ضرب و شتم و سو رفتار مرد به نحوی که موجب زیان شدید برای زن شده و ادامه زندگی را برای او غیر ممکن کند.
- ترک منزل توسط مرد برای مدت شش ماه به صورت متوالی یا نه ماه متناوب در طول یک سال، بدون اینکه دلیل موجهی داشته باشد.
- اعتیاد مرد به مواد مخدر و مشروبات الکلی به شکلی که به زندگی خانوادگی او صدمه وارد کرده باشد و زوج از ترک آن امتناع کند.
- زندانی شدن و محکومیت مرد برای بیش از پنج سال.
- ابتلا مرد به بیماری های روانی و جسمی صعب العلاج که موجب اختلال در زندگی زناشویی زن و مرد شده باشد.
همانگونه که گفته شد؛ این موارد تنها نمونه هایی از عسر و حرج هستند. دادگاه خانواده می تواند هرگونه شرایط غیر قابل تحمل برای زن را از مصادیق عسر و حرج دانسته و به این واسطه حکم طلاق زن را صادر کند. بنابراین به غیر از موارد بالا چند عامل دیگر نیز برای تشخیص این مسئله مورد بررسی قرار می گیرند.
قاعده تعیین عسر و حرج زن
- عوامل طبیعی همانند عقیم بودن مرد یا جلوگیری از بچه دار شدن: امکان دارد که عده معدودی از دختران علاقه ای به مادر شدن نداشته باشند. با این حال اکثریت بانوان علاقه فراوانی به مادر شدن و تربیت فرزندان خود دارند و چه بسا یکی از دلایل آنان برای ازدواج همین باشد. به همین خاطر عقیم بودن مرد و جلوگیری از فرزند آوری توسط مرد زن را از این آرزو محروم می کند و این حسرت موجب عسر و حرج زن خواهد شد.
- عوامل حقوقی همانند ترک انفاق: پس از عقد نکاح یکی از وظایف اصلی مرد پرداخت نفقه زن است. ماده 1129 قانون مدنی نیز پرداخت نکردن نفقه زن یا ترک انفاق را از مصادیق عسر و حرج زن می داند.
- عوامل شخصی همانند تمایل مرد به برقراری رابطه زناشویی نامتعارف، ازدواج مجدد زوج بدون رضایت همسر اول، اکراه شدید به شوهر، سو معاشرت مرد با زن و غیره. لازم به ذکر است که معمولا زن اگر به دلیل کراهت نسبت به شوهر خود درخواست طلاق داشته باشد باید مهریه یا مالی را به او ببخشد که در این حالت طلاق خلع (طلاق توافقی) انجام می شود. با این حال اگر دادگاه تشخیص دهد که کراهت زن به حدی است که قادر به ادامه زندگی نیست؛ می تواند بدون پرداخت مال به مرد از او طلاق بگیرد.
اثبات عسر و حرج زن و طلاق
زن برای اثبات این مسئله باید دلایلی قابل استناد را به قاضی ارائه کرده و او را مجاب کنند. به عنوان مثال در مورد اثبات سو رفتار مرد می توان به شکایت های پی در پی از زوج به دلیل ضرت و شتم استناد کرد.
در خصوص اثبات عدم تمایل مرد به ترک اعتیاد خود، سوابق بستری بودن در کمپ های ترک اعتیاد مدرک معتبری به نظر می رسد. در مورد عقیم بودن نیز نتیجه بررسی های پزشکی مورد نیاز است.
برای ترک انفاق نیز زوجه می تواند شکایت کیفری یا حقوقی خود از زوجه مبنی بر عدم پرداخت نفقه را ارائه کند.
ارائه استشهادیه و شهادت شهود نیز به همراه سایر مدارک در تصمیم گیری نهایی موثر خواهد بود.
اثبات عسر و حرج زوجه با استناد به عرف
در مواقعی که مدرکی دال بر آزار و اذیت جسمی و روحی زوجه وجود ندارد؛ اثبات عسر و حرج زن با استناد به عرف قابل انجام است. مواردی همچون اختلاف سنی بسیار زیاد و سو معاشرت زوج و بی علاقگی و کراهت زن به شوهر خود جزو این دسته از دلایل هستند.
عسر و حرج در دوران عقد
دوران عقد زمانی است که پیمان ازدواج میان زن و مرد بسته شده است اما هنوز با یکدیگر زیر یک سقف زندگی نمی کنند. بنابراین یکی از مهم ترین وظایف مرد این است که منزل مشترکی را برای شروع زندگی فراهم کند. بی توجهی مرد نسبت به آغاز زندگی مشترک موجب طولانی شدن مدت زمان عقد و بلاتکلیفی زوجه می شود.
همین بلاتکلیفی از مصادیق عسر و حرج زوجه در دوران عقد است که او می تواند به استناد آن برای ارائه دادخواست طلاق اقدام کند.
طلاق عسر و حرج چقدر طول میکشد؟
مدت زمان انجام طلاق یکی از پرتکرارترین سوالات است. با این حال برای پاسخ به این سوال باید چند پارامتر در نظر گرفته شود.
اولین مسئله شعبه رسیدگی به پرونده است. مشخصا هرچه تعداد پرونده های هر شعبه بیشتر باشد؛ وقت رسیدگی به پرونده ها در فواصل طولانی تری تعیین شده و پروسه طلاق نیز به طبع آن طولانی تر خواهد شد.
پس از هر رای مهلتی جهت اعتراض به زوج داده می شود. اگر مرد در این مدت زمان اعتراض خود را به رای اعلام کند؛ به دلیل جلسه تجدید نظر خواهی و ارسال پرونده به دادگاه تجدید نظر استان، صادر شدن حکم نهایی زمان بیشتری می برد.
بائن یا رجعی بودن طلاق به دلیل عسر و حرج زن
منظور از طلاق رجعی طلاقی است که مرد پس از طلاق و در دوران عده زن می تواند بدون عقد مجدد با همسر خود زندگی کند. در مورد طلاق بائن این امکان برای مرد وجود ندارد.
طلاق عسر و حرج از نوع بائن است. دلیل آن هم کاملا واضح به نظر می رسد. زن در این حالت به دلیل مشقت و دشواری فراوان از همسر خود جدا شده و بازگشت به شوهر سابق، دلیل طلاق را زیر سوال می برد.