حق ارتفاق از جمله حقوق مالی مرتبط با املاک به شمار می رود که بهموجب آن، مالک یک ملک (در قانون منتفع) حق دارد از ملک دیگری (در قانون مُرتفقعلیه) به طور محدود و درجهت بهرهبرداری از ملک خود، استفاده کند. به عنوان مثالی برای حق ارتفاق می توان به حق عبور، حق ناودان، حق آبیاری، حق گذرگاه، حق چراگاه، حق انبار، حق عبور و مرور و… اشاره کرد. در ادامه بیشتر به معنی حق ارتفاق و قوانین مربوط به آن می پردازیم.
حق ارتفاق چیست؟
براساس ماده نود و سه قانون مدنی حق ارتفاق حقی است که شخص در ملک دیگری دارد. شخص می تواند به واسطه حق ارتفاق خود در ملک دیگر به طرز محدود شده از ملک بهره ببرد.
حق ارتفاق از آن جهت دارای اهمیت است که بر اساس این قانون ، مالک میتواند به طور کامل و بهینه از ملک خود بهرهمند شده و به سود بیشتر دست پیدا کند.
به عنوان مثال در صورتی که ملکی به راه عمومی دسترسی نداشته باشد، صاحب آن ملک میتواند از حق عبور از ملک مجاور استفاده کند و به این وسیله مشکل او برای دسترسی به راه عمومی برطرف می شود.
اثار حقوقی و ویژگی های حق ارتفاق
ازجمله ویژگی های حق ارتفاق:
فقط مختص املاک غیرمنقول ذاتی است.
این حق تقسیم پذیر نیست. به همین جهت در املاک مشاعی نمی توان به هر مالک به نسبت سهمش حق بیشتری داد؛ بلکه حق بهره برداری برای همه مالکان یکسان درنظرگرفته می شود.
حق ارتفاق طبیعی با انتقال و ارث رسیدن قابل انتقال به دیگری خواهدبود.
درصورتی که حق ارتفاق طبیعی باشد و به موجب موقعیت و وضعیت زمین پدید آمده باشد، همیشگی خواهدبود.
انواع حق ارتفاق
حق ارتفاق تبعی: این نوع از حق ارتفاق به موجب حق ارتفاق اصلی بوجود می آید و تا زمان برقرار بودن آن وجود خواهد داشت.
حق ارتفاق قراردادی: در این حالت مالک با میل خود و به واسطه قرارداد حق ارتفاق ملک خود را به دیگری می دهد.
حق ارتفاق طبیعی: از انواع حق ارتفاق که به دلیل شرایط طبیعی رخ داده برای ملک، برای شخص دیگری در ملک مذکور ایجاد می شود. مثلا ساخت و نقشه خانه به نحوی باشد که مالک ملک مجاور، جهت خروج از پشت بام این ملک مجبور به استفاده باشد. با این شرایط حق ارتفاق طبیعی جهت عبور برای شخص بوجود می آید.
تفاوت حق ارتفاق و انتفاع
- حق انتفاع به نحوی است که عموما موقتی و خاص به افراد تعلق می گیرد درحالیکه حق ارتفاق از جمله حقوق دائمی مالکان به شمار می رود.
- حق ارتفاق کاملا به اموال غیرمنقول اختصاص دارد اما حق انتفاع امکان دارد که هم به اموال منقول و هم به غیر منقول اختصاص پیدا کند.
- حق ارتفاق معمولا حقی است که بواسطه ملک به مالک تعلق می گیرد اما حق انتفاع مربوط به حقوق اشخاص است.
ممانعت از حق ارتفاق
هر شخصی که حقی در ملک دیگری دارد باید بدون ایجاد مزاحمت برای مالک از حقوق خود بهره مند شود. در صورتی که استفاده از حق ارتفاق موجب آزار و اذیت و مزاحمت برای دیگران شود، شخص متضرر می تواند شکایت ممانعت از حق در دادگاه مطرح کند که مزاحمت برطرف شده و شرایط مساعدی برای هم مالک و هم شخص محق در ملک فراهم گردد. مجازات این جرم امکان دارد که از یک ماه تا یک سال حبس توسط دادگاه درنظر گرفته شود و شاکی می تواند تصمیم بگیرد که تقاضای رفع ممانعت از حق ارتفاق را به صورت کیفری یا حقوقی پیگیری کند.
اثبات حق ارتفاق
باتوجه به اینکه حق ارتفاق از جمله مواردی است که استفاده مالک را محدود می کند، عموما در سند رسمی ملک ثبت می شود. در صورتی که هرگونه حقوق ارتفاقی شخص در سند درج نشده باشد، شخص مدعی که قرارداد مکتوبی برای اثبات ادعای خود ندارد باید از طریق قانونی جهت اثبات حق ارتفاق خود اقامه دعوی کند. در طی جلسه دادرسی نیز با روش هایی مانند ارائه هرگونه سند، شهادت شهود، اقرار یا هر مدرک دیگری که ادعای شخص را به اثبات برساند می تواند قابل استناد باشد.
لازم به ذکر است که در بعضی موارد عرف علت ایجاد حق ارتفاق برشمرده می شود. در این حالت عرف و عادت محلی هم میتواند از جمله مدارک اثبات حق ارتفاق درنظرگرفته شود.
زوال حق ارتفاق
براساس مواد صد و سوم تا صد و هشتم از قانون مدنی به شرح زیر به مواد قانونی زوال حق ارتفاق اشاره شده است:
اعراض یا عدم استفاده: درصورتی که شخص منتفع برای مدت طولانی از حق انتفاع خود بهره نبرد، به مرور زمان حق او از بین می رود.
مصالحه مالک و منتفع: در صورت توافق دو طرف و مصالحه آنان می توان این حق را از بین برد.
تغییر کاربری: تغییر کاربری در ملک از جمله مواردی است که حق ارتفاقی که در ملک ایجاد شده بود را از بین می برد.
انقضای زمان: در صورتی که حق ارتفاق محدود و در مدت معینی تعیین شده باشد، طبیعتا با انقضای مدت مشخصی زایل می شود.
معدوم شدن ملک: اگر ملک به طور کلی تلف یا معدوم شود، حق ارتفاق نیز معدوم می گردد.
کلام آخر
در صورتی که برای اثبات حق انتفاق یا کلیه موارد مرتبط با این مقوله دچار مشکل شدید، بهتر است با کمک وکیل ملکی مجرب از راه صحیح و قانونی در سریعترین زمان ممکن دست به اقدام بزنید.